SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 138
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ चतुर्थाध्यायस्य प्रथमः पादः उदा०- (मधुः ) मधोर्गोत्रापत्यम् - माधव्यो ब्राह्मणः । बभ्रोर्गोत्रापत्यम् कौशिक: I बाभ्रव्यः आर्यभाषाः अर्थ- (तस्य) षष्ठी- समर्थ (मधुबभ्रुवो: ) मधु और बभ्रु प्रातिपदिकों से (गोत्रे - अपत्यम्) गोत्रापत्य अर्थ में (यञ्) यञ् प्रत्यय होता है ( ब्राह्मणकौशिकयोः) यदि वहां यथासंख्य ब्राह्मण और कौशिक अर्थ अभिधेय हो । उदा०- - (मधु) मधोर्गोत्रापत्यम् - माधव्यो ब्राह्मण: । मधु का पौत्र-माधव्य ब्राह्मण । बभ्रोर्गोत्रापत्यम्-बाभ्रव्यः कौशिकः । बभ्रु का पौत्र - बाभ्रव्य कौशिक । सिद्धि - (१) माधव्यः । मधु+ङस् +यञ् । माधो+य । माधव्य+सु । माधव्यः । यहां षष्ठी-समर्थ 'मधु' शब्द से गोत्रापत्य अर्थ में इस सूत्र 'यञ्' प्रत्यय है। 'तद्धितेष्वचामादेः' (७ । २ । ११७ ) से अंग को आदिवृद्धि अंग को 'ओर्गुण:' ( ६ |४,१४६) गुण और 'तो प्रत्यये' ( ६ 1१1७६ ) से वान्त आदेश (अव्) होता है। ऐसे ही 'बभ्रु' शब्द से - बाभ्रव्यः । से विशेष- 'बभ्रु' शब्द गर्गादिगण में पठित हैं। उससे 'यञ्' प्रत्यय तो सिद्ध ही है, किन्तु बभ्रु शब्द से कौशिक अर्थ में ही 'यञ्' प्रत्यय हो इस नियम के लिये यह कथन किया गया है। मधु और बभ्रु क्रमशः ब्राह्मण और कौशिक वंश के ऋषि हैं। यञ् (३) कपिबोधादाङ्गिरसे । १०७ । प०वि० - कपि-बोधात् ५ ।१ आङ्गिरसे ७ । १ । स०-कपिश्च बोधश्च एतयोः समाहार:- कपिबोधम्, १०१ कपिबोधात् (समाहारद्वन्द्वः ) | अनु० - तस्य अपत्यम्, गोत्रे, यञ् । अन्वयः - तस्य कपिबोधाद् गोत्रेऽपत्यं यञ् आङ्गिरसें । अर्थ: तस्य इति षष्ठीसमर्थाभ्यां कपिबोधाभ्यां प्रातिपदिकाभ्यां गोत्रापत्येऽर्थे यञ् प्रत्ययो भवति, आङ्गिरसेऽभिधेये । Jain Education International तस्मात् उदा०- ( कपिः ) कपेर्गोत्रापत्यम् - काप्य आङ्गिरसः । (बोध: ) बोधस्य गोत्रापत्यम्-बौध्य आङ्गिरसः । आर्यभाषा: अर्थ- (तस्य) षष्ठी समर्थ (कपिबोधात्) कपि और बोध प्रातिपदिकों से (गोत्रे, अपत्यम्) गोत्रापत्य अर्थ में (यञ्) यञ् प्रत्यय होता है (आङ्गिरसे ) यदि वहां आङ्गिरस अर्थ अभिधेय हो । For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003298
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 03
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages624
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy