________________
१००
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् अवट । चमस । धनञ्जय । मनस । वृक्ष । विश्वावसु । जनमान। लोहित । संशित। बभ्रु । मण्डु। मक्षु। अलिंगु। शङ्क। लिगु। गुलु। मन्तु । जिगीषु। मनु। तन्तु । मनायी। भूत। कथक। कष। तण्ड। वतण्ड। कपि। कत। कुरुकत। अनडुह् । कण्व। शकल। गोकक्ष। अगस्त्य । कुण्डिन । यज्ञवल्क। उभय । जात । विरोहित । वृषगण । रहूगण । शाण्डिल। वण । कचुलुक । मुद्गल । मुसल। पराशर । जतूकर्ण । मन्त्रित । संहित । अश्मरथ। शर्कराक्ष । पूतिमाष। स्थूण। अररक। पिङ्गल। कृष्ण। गोलुन्द। उलूक । तितिक्ष। भिषज् । भडित। भण्डित । दल्भ। चेकित । देवहू । इन्द्रहू । एकलू । पिप्पलु । वृहदग्नि । जमदग्नि । सुलोमिन् । उक्थ । कुटीगु। इति गर्गादयः।।
आर्यभाषा: अर्थ- (तस्य) षष्ठी-समर्थ (गर्गादिभ्यः) गर्ग आदि प्रातिपदिकों से (गोत्रे-अपत्यम्) गोत्रापत्य अर्थ में (यञ्) यञ् प्रत्यय होता है।
उदा०-गर्गस्य गोत्रापत्यम्-गार्ग्य: । गर्ग का पौत्र 'गार्य' कहाता है। वत्सस्य गोत्रापत्यम्-वात्स्य: । वत्स का पौत्र वात्स्य' कहाता है, इत्यादि।
सिद्धि-गार्य: । गर्ग+डस्+यञ्। गार्ग+य। गार्य+सु । गार्ग्य: ।
यहां षष्ठी-समर्थ 'गर्ग' शब्द से गोत्रापत्य अर्थ में इस सूत्र से 'यञ्' प्रत्यय है। तद्धितेष्वचमादे: (७।२।११७) से अंग को आदिवृद्धि और 'यस्येति च' (६।४।१४८) से अंग के अकार का लोप होता है। ऐसे ही-वात्स्य: आदि। यञ्
(२) मधुबध्वोर्ब्राह्मणकौशिकयोः ।१०६ । प०वि०-मधु-बभूवो: ६ ।२ (पञ्चम्यर्थे) ब्राह्मणकौशिकयो: ७।२ ।
स०-मधुश्च बभ्रुश्च तौ मधबभ्रू, तयो:-मधुबभूवो: (इतरेतरयोगद्वन्द्वः)। ब्राह्मणश्च कौशिकश्च तौ ब्राह्मणकौशिकौ, तयो:ब्राह्मणकौशिकयो: (इतरेतरयोगद्वन्द्व:)।
अनु०-तस्य, अपत्यम्, गोत्रे, इति चानुवर्तते। अन्वय:-तस्य, मधुंबभ्रुभ्यां गोत्रेऽपत्यं यञ्, ब्राह्मणकौशिकयोः।
अर्थ:-तस्य इति षष्ठीसमर्थाभ्यां मधुबभ्रुभ्यां प्रातिपदिकाभ्यां गोत्रापत्येऽर्थे यञ् प्रत्ययो भवति, यथासंख्यं ब्राह्मणकौशिकयोरभिधेययोः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
