Page Text
________________
चतुर्थाध्यायस्य प्रथमः पादः
τξ
उदा०-गर्गस्य गोत्रापत्यम्- गार्ग्यः । गार्ग्यस्य युवापत्यम् - गार्ग्यायणः, वात्स्यायनः । उपगोर्गोत्रापत्यम् - औपगवः । औपगवस्य युवापत्यम् - औपगविः । नडस्य गोत्रापत्यम्- नाडायनः । नाडायनस्य युवापत्यम् - नाडायनिः ।
आर्यभाषाः अर्थ- ( यूनि) युवापत्य की विवक्षा में (गोत्रात्) गोत्र- प्रत्ययान्त प्रातिपदिक से ही यथाविहित प्रत्यय होता है (अस्त्रियाम्) स्त्रीत्व की विवक्षा में तो नहीं होता ।
उदा०-गर्गस्य गोत्रापत्यम् - गार्ग्यः । गार्ग्यस्य युवापत्यम्- गार्ग्यायणः । गर्ग का पौत्र गार्ग्य कहता है और गार्ग्य का युवापत्य गार्ग्यायण कहाता है । उपगोर्गोत्रापत्यम्औपगवः । औपगवस्य युवापत्यम् - औपगविः । उपगु का पौत्र 'औपगवः' कहाता है और औपगव का युवापत्य 'औपगविः' कहाता है । नडस्य गोत्रापत्यम् - नाडायनः । नाडायनस्य युवापत्यम्-नाडायनिः। नड का पौत्र 'नाडायन' कहाता है और नाडायन का युवापत्य 'नाडायनिः' कहता है ।
सिद्धि - (१) गार्ग्यायण: । गर्ग+ङस् +यञ् । गार्ग्+य। गार्ग्य+फक् । गार्ग्य + आयन । गार्ग्यायण+सु । गार्ग्यायणः ।
यहां प्रथम षष्ठी - समर्थ 'गर्ग' शब्द से गोत्रापत्य अर्थ में 'गर्गादिभ्यो यञ (४ 1१1१०५) से 'यञ्' प्रत्यय और गोत्रप्रत्ययान्त 'गार्ग्य' शब्द से युवापत्य की विवक्षा में 'यञिञोश्च' (४ 1१1१०१ ) से 'फक्' प्रत्यय होता है।
( २ ) औपगवि: । उपगु+ङस् +अण् । औपगो+अ । औपगव । औपगव+इञ् । औपगवि+सु । औपगविः ।
यहां प्रथम षष्ठी- समर्थ 'उपगु' शब्द से गोत्रापत्य अर्थ में 'तस्यापत्यम्' (४ 13 1९२ ) से 'अण्' प्रत्यय और गोत्रप्रत्ययान्त 'औपगव' शब्द से युवापत्य की विवक्षा में 'अत इञ्' (४/१/९२ ) से 'इञ्' प्रत्यय होता है ।
(३) नाडायनिः । नड + ङस् + फक् । नाडायन । नाडायन+इञ् । नाडायनि+सु । नाडायनिः ।
यहां प्रथम षष्ठी - समर्थ 'नड' शब्द से गोत्रापत्य अर्थ में 'नडादिभ्यः फक् (४/१/९९) से 'फक्' प्रत्यय और गोत्रप्रत्ययान्त 'नाडायन' शब्द से युवापत्य अर्थ में पूर्ववत् 'इज्' प्रत्यय होता है।
इञ्
(४) अत इञ् । ६५ ।
प०वि० - अत: ५ | १ इञ् १ ।१ ।
अनु० - समर्थानाम्, प्रथमात् वा, तस्य अपत्यम् इति चानुवर्तते ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 003298 |
| Book Title | Paniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sudarshanacharya |
| Publisher | Bramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar |
| Publication Year | 1998 |
| Total Pages | 624 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 22 MB |