SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 120
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ८३ चतुर्थाध्यायस्य प्रथमः पादः प्रत्ययस्य-अलुक् (७) गोत्रेऽलुगचि।८६ । प०वि०-गोत्रे ७।१ अलुक् ११ अचि ७।१। स०-न लुक् इति अलुक् (नञ्तत्पुरुषः)। अनु०-प्राग, दीव्यत इति चानुवर्तते। अन्वय:-प्रातिपदिकाद् गोत्रेऽलुक् प्राग्दीव्यतोऽचि। अर्थ:-प्रातिपदिकाद् गोत्रापत्येऽर्थे विहितस्य प्रत्ययस्यालुग् भवति, प्राग्दीव्यतीयेऽजादौ प्रत्यये परतः । उदा०-गर्गस्य गोत्रापत्यं गार्यः, गार्ग्यस्येमे छात्रा इति-गार्गीया:, वात्सीया: । अत्रेर्गोत्रापत्यम्-आत्रेय:, आत्रेयस्येमे छात्रा इति आत्रेयीयाः । खरपस्य गोत्रापत्यं खारपायण:, खारपायणस्येमे छात्रा इति खारपायणीया: । आर्यभाषा: अर्थ-(प्रातिपदिकात्) प्रातिपदिक से (गोत्रे) गोत्रापत्य अर्थ में विहित प्रत्यय का (अलुक्) लुक नहीं होता है, (प्राग्दीव्यत:) यदि प्राग्दीव्यतीय (अचि) अजादि प्रत्यय परे हो। उदा०-गर्गस्य गोत्रापत्यं गार्ग्य:, गार्ग्यस्येमे छात्रा इति-गार्गीया: । गर्ग का पौत्र गाये और गार्य के छात्र 'गार्गीयाः' कहाते हैं। ऐसे ही-वात्सीया: । अत्रेोत्रापत्यम्-आत्रेयः, आत्रेयस्येमे छात्रा इति आत्रेयीया: । अत्रि का पौत्र आत्रेय और आत्रेय के छात्र आत्रेयीया:' कहाते हैं। खरपस्य गोत्रापत्यम्-खारपायणः, खारपायणस्येमे छात्रा इति खारपायणीयाः। खरप का पौत्र खारपायण और खारपायण के छात्र ‘खारपायणीयाः' कहाते हैं। सिद्धि-(१) गार्गीया: । गर्ग+यञ् । गाये। गाये+छ: । गार्दा+ईय। गार्गीय+जस् गार्गीयाः। यहां प्रथम 'गर्ग' शब्द से गोत्रापत्य अर्थ में गर्गादिभ्यो यञ् (४।१।११५) से यञ्' प्रत्यय है, तत्पश्चात् गाये' प्रातिपदिक से वृद्धाच्छः' (४।२।११३) से प्राग्दीव्यतीय अजादि 'छ' (ईय) प्रत्यय है। इस सूत्र से इस अजादि प्रत्यय के परे होने पर गोत्रापत्य अर्थ में विहित यज्' प्रत्यय का लुक नहीं होता है। यजिजोश्च से यज्' का लुक् प्राप्त था, इस सूत्र से प्रतिषेध किया गया है। यहां यस्येति च (६।४।१४८) से अंग के अकार का लोप और 'आपत्यस्य च तद्धितेऽनाति' (६।४।१५१) से अंग के यकार का लोप होता है। ऐसे ही-वात्सीया:। (२) आत्रेयीया: । अत्रि+ढक् । आत्-एय। आत्रेय। आत्रेय+छ। आत्रेय्+ईय। आत्रेयीय+जस्। आत्रेयीयाः । Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003298
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 03
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages624
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy