________________
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् (३) आदित्य: । आदित्य+ण्य। आदित्य: । पूर्ववत् ।
यहां हलो यमा यमि लोप:' (८।४।६३) से पूर्व-यकार का विकल्प से लोप होता है, विकल्प पक्ष में दो यकार भी रहते हैं-आदित्य्यः ।
(४) प्राजापत्यम् । प्रजापति+ण्य। प्राजापत्य+सु। प्राजापत्यम्। पूर्ववत् । ऐसे ही-सैनापत्यम्। अञ्
(४) उत्सादिभ्योऽञ्।८६। प०वि०-उत्सादिभ्य: ५।३ अञ् १।१। स०-उत्स आदिर्येषां ते-उत्सादय:, तेभ्य:-उत्सादिभ्य: (बहुव्रीहिः)। अनु०-प्राग, दीव्यत इति चानुवर्तते। अन्वय:-उत्सादिभ्यः प्राग् दीव्यतोऽञ् ।
अर्थ:-उत्सादिभ्य: प्रातिपदिकेभ्य: प्राग्दीव्यतीयेष्वर्थेषु अञ् प्रत्ययो भवति।
उदा०-उत्सस्यापत्यम्-औत्सः। उदपानस्यापत्यम्-औदपान:, इत्यादिकम्।
उत्स। उपदान । विकर। विनोद । महानद । महानस । महाप्राण । तरुण। तलुन। वष्कयासे। धेनु। पृथिवि। पंक्ति। जगती। त्रिष्टुप् । अनुष्टुप्। जनपद । भरत। उशीनर। ग्रीष्म। पीलु। कुल। उदस्थान, देशे । पृष, दंशे भल्लकीय । रथन्तर । मध्यन्दिन । बृहत् । महत् । सत्वन्तु। कुरु। पञ्चाल। इन्द्रावसान। उष्णिक् । ककुप् । सुवर्ण। सुपर्ण। देव ग्रीष्मादच्छन्दसि । इत्युत्सादयः ।
आर्यभाषा: अर्थ-(उत्सादिभ्यः) उत्स आदि प्रातिपदिकों से (प्राग्दीव्यत:) पूर्व-दीव्यतीय अर्थों में (अञ्) अञ् प्रत्यय होता है।
उदा०-उत्से जात:-औत्स: । उत्स–स्रोत में पैदा हुआ। उदपाने जात:-औदपान: । उदपान कूप समीपवर्ती होद में उत्पन्न हुआ।
यहां प्राग्दीव्यतीय अर्थों में 'अञ्' प्रत्यय का विधान किया गया है अत: अपत्य आदि यथासम्भव अर्थ ग्रहण किये जाते हैं, ऐसा सर्वत्र समझें।
सिद्धि-औत्स: । उत्स+अञ् । औत्स्+अ। औत्स+सु । औत्सः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
