SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 476
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ४६३ तृतीयाध्यायस्य चतुर्थः पादः णमुल्+कमुल् (तुमर्थे) (७) शकि णमुल्कमुलौ।१२। प०वि०-शकि ७१ णमुल्-कमुलौ १।२। स०-णमुल् च कमुल् च तौ-णमुल्कमुलौ (इतरेतरयोगद्वन्द्वः) । अनु०-छन्दसि, तुमर्थे इति चानुवर्तते। अन्वय:-छन्दसि तुमर्थे शकि धातोर्णमुल्कमुलौ। अर्थ:-छन्दसि विषये तुमर्थे शकि-धातावुपपदे धातो: परौ णमुल्कमुलौ प्रत्ययौ भवत:। उदा०-(णमुल्) अग्नि वै देवा विभाजं नाशक्नुवन् (मै०सं० १।६।४) । विभक्तुमित्यर्थः। (कमुल्) अपलुपम् नाशक्नोत् (मै०सं० १।६।५)। अपलोप्तुमित्यर्थः ।। ___ आर्यभाषा-अर्थ-(छन्दसि) वेदविषय में (तुमुर्थे) तुमुन् प्रत्यय के भाव अर्थ में (शकि) शक् धातु के उपपद होने पर (धातो:) धातु से (णमुल्कमुलौ) णमुल और कमुल् प्रत्यय होते हैं। उदा०- (णमुल्) अग्निं वै देवा विभाजं नाशक्नुवन् । देव लोग अग्नि को विभक्त नहीं कर सके। (कमुल्) अपलुपं नाशक्नोत् । वह विनष्ट नहीं कर सका। सिद्धि-(१) विभाजम् । वि+भज्+णमुल् । वि+भाज्+अम् । विभाजम्+सु। विभाजम् । यहां 'वि' उपसर्गपूर्वक 'भज सेवायाम्' (भ्वा०उ०) धातु से इस सूत्र से णमुल्' प्रत्यय है। प्रत्यय के णित्' होने से 'भज्' धातु को 'अत उपधाया:' (७।२।११६) से उपधावृद्धि होती है। (२) अपलुपम् । अप+लुप्+कमुल् । अप+लुप्+अम्। अपलुपम्+सु । अपलुपम् । यहां 'अप' उपसर्गपूर्वक 'लुप्लु छेदने' (तु०उ०) धातु से इस सूत्र से पुगन्तलघूपधस्य च' (७ १३ १८६) से प्राप्त लघूपध गुण का प्रतिषेध होता है। विशेष-यहां कृन्मेजन्त:' (१।१।३८) से अव्ययसंज्ञा और पूर्ववत् 'सुप्' का लुक होता है। तोसुन्+कसुन् (तुमर्थे) (८) ईश्वरे तोसुन्कसुनौ।१३। प०वि०-ईश्वरे ७ १ तोसुन्-कसुनौ १।२। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003297
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 02
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1997
Total Pages590
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy