SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 440
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ तृतीयाध्यायस्य तृतीयः पादः ४२७ स०-कामस्य प्रवेदनमिति कामप्रवेदनम्, तस्मिन्-कामप्रवेदने (षष्ठीतत्पुरुषः)। काम:=इच्छा, प्रवेदनम्=प्रकाशनम्। स्वेच्छाया: प्रकाशनमित्यर्थः। न कच्चिदिति अकच्चित्, तस्मिन्-अकच्चिति (नञ्तत्पुरुषः)। अनु०-लिङ् इत्यनुवर्तते। अन्वय:-अकच्चिति धातोर्लिङ् कामप्रवेदने। अर्थ:-कच्चिद्वर्जिते शब्दे उपपदे धातो: परो लिङ् प्रत्ययो भवति, कामप्रवेदने स्वेच्छाप्रकाशने गम्यमाने। उदा०-कामो मे भुञ्जीत भवान्। अभिलाषो मे भुञ्जीत भवान्। आर्यभाषा-अर्थ-(अकच्चिति) कच्चित् को छोड़कर कोई शब्द उपपद होने पर (धातो:) धातु से परे (लिङ्) लिङ् प्रत्यय होता है (कामप्रवेदने) यदि वहां अपनी इच्छा प्रकट करने अर्थ की प्रतीति हो। उदा०-कामो मे भुञ्जीत भवान् । मेरी कामना है कि आप भोजन करें। अभिलाषो मे भुञ्जीत भवान् । मेरी इच्छा है कि आप भोजन करें। सिद्धि-भुञ्जीत । भुज्+लिङ्। भुज+सीयुट्+लिङ्। भु श्नम् ज्+ईय्+सुट्+त। भुन् ज्+ई+त। भुज+ई+त। भुञ्जीत। यहां 'भुज पालनाभ्यवहारयोः' (रुधा०आ०) धातु से इस सूत्र से कामप्रवेदन अर्थ में लिङ्' प्रत्यय है। लिङ: सीयुट्' (३।४।१०२) से सीयुट्' आगम, ‘रुधादिभ्यः श्नम् (३।१।७८) से श्नम्' विकरण-प्रत्यय, लिङ: स लोपोऽनन्तस्य' (७।२१७९) से 'सीयुट' और सुट्' के स्' का लोप, लोपो व्योर्वलि' (६।१।६४) से 'य' का लोप होता है। 'श्नसोरल्लोप:' (६।४।१११) से 'श्नम्' के 'अ' का लोप, 'नश्चापदान्तस्य झलि (८।३।२४) से न्' को अनुस्वार - और अनुस्वारस्य ययि परसवर्णः' (८।४।५७) से अनुस्वार को परसवर्ण ज्' होता है। लिङ् (भविष्यति) (४२) सम्भावनेऽलमिति चेत् सिद्धाप्रयोगे।१५४। प०वि०-सम्भावने ७१ अलम् अव्ययपदम्, इति अव्ययपदम्, चेत् अव्ययपदम्, सिद्धाप्रयोगे ७।१। स०-न प्रयोग इति अप्रयोग:, सिद्धोऽप्रयोगो यस्य स सिद्धाप्रयोगः, तस्मिन्-सिद्धाप्रयोगे (नगर्भितबहुव्रीहिः)। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003297
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 02
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1997
Total Pages590
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy