SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 408
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ तृतीयाध्यायस्य तृतीयः पादः ३६५ यहां 'अधि' उपसर्गपूर्वक 'इङ् अध्ययने (अदा०आ०) धातु से इस सूत्र से अधिकरण कारक में 'पञ्' प्रत्यय है। 'अचो मिति (७।२।११४) से धातु को वृद्धि और 'इको यणचि (६।११७४) से यण' आदेश होता है। (२) न्यायः । नि' उपसर्गपूर्वक 'इण् गतौ (अदा०प०) पूर्ववत् । (३) उद्याव: । उत्' उपसर्गपूर्वक यु मिश्रणेऽमिश्रणे च' (अदा०प०) पूर्ववत् । (४) संहारः। सम्' उपसर्गपूर्वक 'हृञ् हरणे' (भ्वा० उ०) पूर्ववत् । विशेष-इन धातुओं के अजन्त होने से हलश्च' (३।३।१२१) से घञ्' प्रत्यय प्राप्त नहीं था, अत: यहां घञ् प्रत्यय का निपातन किया गया है। घञ् (निपातनम्) (११) उदङ्कोऽनुदके।१२३। प०वि०-उदङ्क: १।१ अनुदके ७।१। स०-न उदकमिति अनुदकम्, तस्मिन्-अनुदके (नञ्तत्पुरुषः)। अनु०-अधिकरणे, पुंसि, संज्ञायाम्, घञ् इति चानुवर्तते । अन्वय:-अधिकरणेऽनुदके उदङ्क: पुंसि घञ्, संज्ञायाम् । अर्थ:-अधिकरणे कारकेऽनुदके विषये उदक इति शब्द: पुंलिङ्गे घञ्-प्रत्ययान्तो निपात्यते, संज्ञायां गम्यमानायाम्।। उदा०-तैलमुदच्यते-उध्रियते यस्मिन् स:-तैलोदकः। चर्ममयं पात्रम्। आर्यभाषा-अर्थ-(अधिकरणे) अधिकरण कारक में (अनुदके) उदक जलविषय को छोड़कर (उदङ्क:) उदक शब्द (पुंसि) पुंलिङ्ग में (घञ्) घञ् प्रत्ययान्त निपातित है, (संज्ञायाम्) यदि वहां संज्ञा अर्थ की प्रतीति हो। उदा०-तैलमुदच्यते उद्धियते यस्मिन् स:-तैलोदङ्क: । तैल का कुप्पा। सिद्धि-(१) तैलोदकः । उत्+अन्च्+घञ् । उत्+अ +अ। उत्+अक्+अ। उदक:+सु। उदकः । तैल+उदक: तैलोदकः । यहां 'उत्' उपसर्गपूर्वक 'अञ्चु गतौ' (भ्वा०प०) धातु से इस सूत्र से अधिकरण कारक में घञ्' प्रत्यय है। 'चजो: कु घिण्ण्यतोः' (७।३।५२) से कुत्व, नश्चापदान्तस्य झलिं' (८।३।२४) से न्' को अनुस्वार और 'अनुस्वारस्य ययि परसवर्ण:' (८।४।५७) से परसवर्ण डकार होता है। तैलस्य उदक इति तैलोदकः । तैल और उदक पदों में षष्ठीसमास है। यहां हलश्च' (३।३।१२१) से घञ्' प्रत्यय सिद्ध था, अनुदक अर्थ के लिये निपातन किया गया है। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003297
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 02
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1997
Total Pages590
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy