________________
३१६
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् आर्यभाषा-अर्थ-(अकतरि) कर्ता से भिन्न (कारके) कारक में (च) और भाव अर्थ में विद्यमान (अवोदो:) अव और उत् उपसर्गपूर्वक (निय:) नी (धातो:) धातु से परे (घञ्) घञ् प्रत्यय होता है।
उदा०-(अव) अवनायः। अवनति करना। (उत्) उन्नाय: । उन्नति करना।
सिद्धि-(१) अवनायः । अव+नी+घञ् । अव+नै+अ। अव+वाय+अ। अवनाय+सु। अवनायः।
यहां अव उपसर्गपूर्वक ‘णी प्रापणे' (भ्वा०उ०) धातु से भाव में इस सूत्र से 'घञ्' प्रत्यय है। 'अचो णिति' (७।२।११५) से नी' धातु को वृद्धि होती है।
(२) उन्नाय: । उत् उपसर्गपूर्वक 'नी' धातु से पूर्ववत् ।
घञ्
(६) प्रे द्रुस्तुस्रुवः ।२७। प०वि०-प्रे ७।१ द्रु-स्तु-स्रुव: ५।१।
स०-द्रुश्च स्तुश्च स्रुश्च एतेषां समाहार:-द्रस्तुत्रु, तस्मात्-द्रस्तुस्रुव: (समाहारद्वन्द्वः)।
अनु०-घञ् इत्यनुवर्तते। अन्वय:-अकर्तरि कारके भावे च प्रे द्रुस्तुस्रुवो धातोर्घञ् ।
अर्थ:-अकर्तरि कारके भावे चार्थे वर्तमानेभ्य: प्र-पूर्वेभ्यो द्रुस्तुत्रुभ्यो धातुभ्य: परो घञ् प्रत्ययो भवति ।
उदा०-(दुः) प्रद्राव: । (स्तु:) प्रस्ताव: । (स्रुः) प्रस्राव: ।
आर्यभाषा-अर्थ-(अकीरे) कर्ता से भिन्न (कारके) कारक में (च) और (भावे) भाव अर्थ में विद्यमान (H) प्र-उपसर्गपूर्वक (दुस्तुनुव:) दु, स्तु, त्रु (धातो:) धातुओं से परे (घञ्) घञ् प्रत्यय होता है।
उदा०-(हु) प्रद्राव: । पिघलना। (स्तु) प्रस्तावः । पेश करना। (खु) प्रस्रावः । झरना।
सिद्धि-(१) प्रद्राव: । प्र+दु+घञ् । प्र+द्रौ+अ । प्र+द्राव्+अ । प्रद्राव+सु । प्रद्राव: ।
यहां 'प्र' उपसर्गपूर्वक दु गतौ' (भ्वा०प०) धातु से भाव में इस सूत्र से 'घ' प्रत्यय है। 'अचो णिति' (७।२।११५) से द्रु' धातु को वृद्धि होती है।
(२) प्रस्ताव: । 'ष्टुञ स्तुतौ' (अदा०उ०) पूर्ववत् । (३) प्रत्राव: । त्रु गतौ' (भ्वा०प०) पूर्ववत्।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org