________________
तृतीयाध्यायस्य तृतीयः पादः
३०६ उदा०-सरतीति सारः। कालान्तरस्थायीत्यर्थः। चन्दनस्य सार इति चन्दनसार: । खदिरस्य सार इति खदिरसारः।
आर्यभाषा-अर्थ-(स) सृ (धातो:) धातु से परे (घञ्) घञ् प्रत्यय होता है, यदि इस धातु का कर्ता (स्थिरे) कालान्तर स्थायी हो।
उदा०-सरतीति सारः। कालान्तर में अवस्थित रहनेवाला-सार । चन्दनस्य सार इति चन्दनसारः । चन्दन का सार । खदिरस्य सार इति खदिरसारः । खैर का सार।
सिद्धि-सारः । सृ+घञ् । सार्+अ। सार+सु । सारः ।
यहां स गतौ' (भ्वा०प०) धातु से इस सूत्र से घञ् प्रत्यय है। 'अचो णिति (७।२।११५) से सृ' धातु को वृद्धि होती है। घञ् (भावे)
(३) भावे|१८| प०वि०-भावे ७।१।। अनु०-घञ् इत्यनुवर्तते। अन्वय:-भावे धातोर्घञ्। अर्थ:-भावे धात्वर्थमात्रे वाच्ये धातो: परो घञ् प्रत्ययो भवति । उदा०-पचनं पाक: । त्यजनं त्याग: । रञ्जनं रागः ।
आर्यभाषा-अर्थ-(भावे) धात्वर्थमात्र के कथन में (धातो:) धातुमात्र से (घञ्) घञ् प्रत्यय होता है।
उदा०-पचनं पाक: । पकाना। त्यजनं त्यागः। छोड़ना। रञ्जनं रागः। रज्जन करना (रंगना)।
सिद्धि-(१) पाक: । पच्+घञ् । पक्+अ। पाक्+अ। पाक+सु। पाकः ।
यहां डुपचष् पाके' (भ्वा०उ०) धातु से इस सूत्र से 'घञ्' प्रत्यय है। जो: कु घिण्ण्यतो:' (७।३।५२) से पच् के 'च्' के कुत्व क' होता है। अत उपधाया:' (७।२।११६) से 'पच्' को उपधावृद्धि होती है।
(२) त्यागः । 'त्यज हानौ' (भ्वा०प०) पूर्ववत् । (३) राग: । रज्+घञ्। रज्+अ। रग्+अ। राग+अ। राग+सु। रागः ।
यहां रज रागे' (भ्वा०3०)। घनि च भावकरणयोः' (६।४।२७) से ‘रज्ज्' के अनुनासिक लोप और 'अत उपधाया:' (७।२।११६) से उपधावृद्धि होती है।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org