SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 287
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ २७४ पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् उदा०-(यज) यायजूकः । अति यज्ञधर्मा। (अप) जञ्जपूकः । गर्हित जपधर्मा। (दश्) दन्दशूकः । गर्हित दशनशील (डसनेवाला)। सिद्धि-(१) यायजूकः । यज्+यङ् । यज्+यज्+य। य+यज्+य। यायज्य+ऊक। यायज्य्+ऊक । याया+ऊक । यायजूक+सु । यायजूकः । यहां प्रथम यज देवपूजासंगतिकरणदानेषु (भ्वा०उ०) धातु से 'धातोरेकाचो हलादे: क्रियासमभिहारे यङ् (३।१।२२) से यङ्' प्रत्यय होता है। यङ्' प्रत्यय होने पर सन्यडो:' (६।१।९) से यज्' धातु को द्वित्व और दीर्घोऽकित:' (७।४।८३) से अभ्यास को दीर्घ होता है। यडन्त यायज्य' धातु से इस सूत्र से ऊक' प्रत्यय करने पर 'अतो लोप:' (६।४।४८) से 'अ' का लोप और 'यस्य हलः' (६।४।४९) से 'य' का लोप होता है। (२) जञ्जपूकः । जप व्यक्तायां वाचि, मानसे च' (भ्वा०प०) धातु से प्रथम लुपसदचरजपजभदहदशगृभ्यो भावगर्हायाम्' (३।१।२४) से यङ्' प्रत्यय होता है। जपजभदहदशभञ्जपशां च' (७।४।८६) से जप' के अभ्यास को नुक्’ आगम होता है। शेष कार्य पूर्ववत् है। (३) दन्दशूकः । यहां 'दशि दंशनदर्शनयोः' (चु०आ०) धातु से प्रथम लुपसदचर०' (३।१।२४) से 'यड्' प्रत्यय होता है। जपजभ०' (७।४।८६) से दश' के अभ्यास को नुक् आगम होता है। शेष कार्य पूर्ववत् है। र: (१) नमिकम्पिस्म्यजसकमहिंसदीपो रः।१६७। प०वि०-नमि-कम्पि-स्मि-अजस-कम-हिंस-दीप: ५ ।१ र: १।१ । स०-नमिश्च कम्पिश्च स्मिश्च अजसश्च कमश्च हिंसश्च दीप् च एतेषां समाहार:-नमिन्दीप, तस्मात्-नमि०दीप: (समाहारद्वन्द्व:)। अन्वय:-नमि०दीपो धातोर्वर्तमाने र:, तच्छीलादिषु। अर्थ:-नमिप्रभृतिभ्यो धातुभ्य: परो वर्तमाने काले र: प्रत्ययो भवति, तच्छीलादिषु कर्तृषु। उदा०-(नमि:) ननं काष्ठम्। (कम्पि:) कम्प्रा शाखा। (स्मि:) स्मेरं मुखम् । (अजस:) अजस्रं जुहोति यज्ञदत्तः । (कम:) कम्रा युवतिः । (हिंस:) हिंस्रं रक्षः । (दीप्) दीपं काष्ठम् । Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003297
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 02
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1997
Total Pages590
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy