________________
युच्
तृतीयाध्यायस्य द्वितीयः पादः
(६) ज्वलन: । 'ज्वल दीप्तों (भ्वा०प०) । (७) शोचन: । 'शुच शोकें (भ्वा०प०) । (८) लषण: । लष कान्तौ (भ्वा०प० ) । (९) पतन: । पत्लृ गतौं (भ्वा०प०) । (१०) पदन: । 'पद गतौ (दि०आ०) ।
(४) क्रुधमण्डार्थेभ्यश्च । १५१ । प०वि०- क्रुध-मण्डार्थेभ्य: ५। ३ च अव्ययपदम् ।
स०-क्रुधश्च मण्डश्च तौ क्रुधमण्डौ, अर्थश्च अर्थश्च तौ अर्थी, क्रुधमण्डावर्थौ, येषां ते क्रुधमण्डार्थाः, तेभ्यः -- क्रुधमण्डार्थेभ्य: (इतरेतरयोगद्वन्द्वगर्भितबहुव्रीहि: ) ।
२६१
अनु०-युच् इत्यनुवर्तते ।
।
अन्वयः - क्रुधमण्डार्थेभ्यो धातुभ्यश्च वर्तमाने युच् तच्छीलादिषु । अर्थः- क्रुधार्थेभ्यो मण्डार्थेभ्यश्च धातुभ्यः परो वर्तमाने काले च् प्रत्ययो भवति, तच्छीलादिषु कर्तृषु ।
उदा० - (क्रुधार्थः) क्रोधन: । रोषण: । ( मण्डार्थः) मण्डनः । भूषणः । आर्यभाषा - अर्थ - (क्रुधमण्डार्थेभ्यः) क्रुधार्थक और मण्डार्थक ( धातोः ) धातुओं से परे (वर्तमाने) वर्तमान काल में (युच्) युच् प्रत्यय होता है, यदि इन धातुओं का कर्ता ( तच्छील०) तच्छीलवान्, तद्धर्मा और तत्साधुकारी हो ।
उदा०- -(क्रुधार्थक) क्रोधन: । रोषण: । क्रोधशील (क्रोधी) । ( मण्डार्थक ) मण्डनः । भूषण: । मण्डनशील (शृङ्गारी) ।
सिद्धि-(१) क्रोधनः। यहां 'क्रुध क्रोधें ' ( दि०प०) धातु से इस सूत्र से 'युच्’ प्रत्यय होता है। घुगन्तलघूपधस्य च' (७/३/८६ ) से क्रुध्' धातु को लघूपधगुण होता है।
(२) रोषण: । 'रुष रोषें' (चु०प०) । 'णेरनिटिं' (६।४।५१) से णिच्' प्रत्यय का लोप होता है।
(३) मण्डन: । 'मडि भूषायाम्' (भ्वा०प०) 'ईदितो नुम् धातो:' (७।१।५८) धातु से 'नुम्' आगम और उसे पूर्ववत् अनुस्वार तथा परसवर्ण होता है ।
Jain Education International
(४) भूषण: । 'भूष अलङ्कारे' (भ्वा०प०) 'अट्कुप्वाङ्नुम्व्यवायेऽपिं' (८ ।४ । २) से णत्व होता है।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
