Page Text
________________
तृतीयाध्यायस्य द्वितीयः पादः
२१३ उदा०-पुमांसमनुजात इति पुमनुजः । पुमान् (पुत्र) के पश्चात् उत्पन्न होनेवाला। स्त्रियमनुजात इति स्त्र्यनुजः । स्त्री (कन्या) के पश्चात् उत्पन्न होनेवाला।
सिद्धि-पुमनुजः । यहां पुमान् कर्म उपपद होने पर अनुपूर्वक पूर्वोक्त जन् धातु से इस सूत्र से ड-प्रत्यय है। पुम्+अनु+जन्+ड। पुमनुजः । शेष कार्य उपसरजः' (३।२।९७) के समान है। ऐसे ही-स्त्र्यनुजः ।
ड:
(५) अन्येष्वपि दृश्यते।१०१। प०वि०-अन्येषु ७।३ अपि अव्ययपदम्, दृश्यते क्रियापदम् । अनु०-जने: ड, भूते इति चानुवर्तते। अन्वय:-अन्येष्वप्युपपदेषु जनेर्धातो? दृश्यते। अर्थ:-अन्येष्वपि कारकेषु उपपदेषु जनि-धातोर्ड: प्रत्ययो दृश्यते।
उदा०-'सप्तम्यां जनेर्ड:' (३।२।९७) इत्युक्तम्, असप्तम्यामपि दृश्यते-न जायत इति अजः। द्विर्जात इति द्विजः। ‘पञ्चम्यामजातौ' (३।२।९८) इत्युक्तम्, जातावपि दृश्यते-ब्राह्मणाज्जात इति ब्राह्मणजः । इति ब्राह्मणजो धर्म: । क्षत्रियाज्जातमिति क्षत्रियजं युद्धम्। 'उपसर्गे च संज्ञायाम्' (३।२।९९) इत्युक्तम्, असंज्ञायामपि दृश्यते-अभितो जाता इति अभिजा:, परितो जाता इति परिजा: केशाः। 'अनौ कर्मणि' (३।२।१००) इत्युक्तम्, अकर्मण्यपि दृश्यते-अनुजात इति अनुजः ।
आर्यभाषा-अर्थ- (अन्येषु) पूर्वोक्त से भिन्न कारक उपपद होने पर (अपि) भी (जने:) जन् (धातो:) धातु से परे (ड:) ड-प्रत्यय (दृश्यते) देखा जाता है।
उदा०-सप्तम्यां जनेर्ड:' (३।२।९७) कहा है। असप्तमी में भी देखा जाता है-न जायत इति अजः । न उत्पन्न होनेवाला (ईश्वर)। द्विति इति द्विजः । दो बार जन्म लेनेवाला (ब्राह्मण आदि)। 'पञ्चम्यामजातौं' (३।२।९८) कहा है। जाति में भी देखा जाता है-ब्राह्मणाज्जात इति ब्राह्मणजो धर्मः । ब्राह्मण से उत्पन्न धर्म । क्षत्रियाज्जातमिति क्षत्रियजं युद्धम् । क्षत्रिय से उत्पन्न युद्ध। उपसर्गे च संज्ञायाम् (३।२।९९) कहा है। असंज्ञा में भी देखा जाता है-अभितो जाता इति अभिजा: । सामने उत्पन्न होनेवाले (केश)। परितो जाता इति परिजाः । सब ओर उत्पन्न होनेवाले (केश)। 'अनौ कर्मणि' (३।२।१००) कहा है। अकर्म में भी देखा जाता है-अनुजात इत्यनुजः । पश्चात् उत्पन्न
होनेवाला (छोटा भाई)। Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 003297 |
| Book Title | Paniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sudarshanacharya |
| Publisher | Bramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar |
| Publication Year | 1997 |
| Total Pages | 590 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 22 MB |