________________
१७०
खच्
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम्
प०वि० - गमः ५ ।१ च अव्ययपदम् ।
अनु० - कर्मणि, खच्, संज्ञायाम् इति चानुवर्तते । अर्थ:-कर्मणि कारके उपपदे गम्- धातो: पर: खच् प्रत्ययो भवति, संज्ञायां विषये ।
(१०) गमश्च ॥ ४७ ॥
उदा० - सुतं गच्छतीति सुतङ्गमः पुरुषविशेषः । सुतङ्मस्यापत्यम्सौतङ्गमिः ।
आर्यभाषा- अर्थ - (कर्मणि) कर्म कारक उपपद होने पर (गमः) गम् (धातोः ) धातु से परे (खच्) खच् प्रत्यय होता है (संज्ञायाम् ) संज्ञा विषय में ।
ड:
उदा०- - सुतं गच्छतीति सुतङ्गमः पुरुषविशेषः । सुतङ्गमस्यापत्यं सौतङ्गमि: । सुत को प्राप्त करनेवाला- सुतङ्गम नामक पुरुष । सुतगम का पुत्र - सौतङ्गमि । सिद्धि- द्र- सुतङ्गमः । यहां सुत' कर्म उपपद होने पर 'गम्लृ गतौँ' (भ्वा०प०) धातु से इस सूत्र से 'खच्' प्रत्यय है । पूर्ववत् सुत उपपद को 'मुम्' आगम होता है। सौतङ्गमि:-यहां ‘अत इञ्ं' (४/१/९५) से अपत्य अर्थ में 'इञ्' प्रत्यय है।
(१) अन्तात्यन्ताध्वदूरपारसर्वानन्तेषु डः । ४८ । प०वि०-अन्त-अत्यन्त-अध्व - दूर-पार-सर्व-अनन्तेषु ७।३
डः १ । १ ।
स०-अन्तं च अत्यन्तं च अध्वा च दूरं च पारं च सर्वं च अनन्तं च तानि अन्त०अनन्तानि, तेषु - अन्त० अनन्तेषु (इतरेतरयोगद्वन्द्वः) । - अनु० - कर्मणि, गम इति चानुवर्तते । अन्वयः-अन्त०अनन्तेषु कर्मसूपपदेषु गमो धातोर्डः 1 अर्थः-अन्तात्यन्ताध्वदूरपारसर्वानन्तेषु कर्मकारकेषु उपपदेषु गम्-धातोः परो डः प्रत्ययो भवति ।
Jain Education International
उदा०- (अन्तम्) अन्तं गच्छतीति अन्तगः । (अत्यन्तम्) अत्यन्तं गच्छतीति अत्यन्तगः। (अध्वा) अध्वानं गच्छतीति अध्वग: । ( दूरम् )
www.jainelibrary.org
For Private & Personal Use Only
