________________
अनुदात्तः
तृतीयाध्यायस्य प्रथमः पादः
(२) अनुदात्तौ सुप्पितौ । ४ ।
प०वि० - अनुदात्तौ १२ सुप्- पितौ १।२ ।
स०-प इत् यस्य स पित् । सुप् च पिच्च तौ- सुप्पितौ ( इतरेतरयोगद्वन्द्वः) ।
अनु० - प्रत्यय इत्यनुवर्तते ।
अन्वयः - सुप्पितौ प्रत्ययावनुदात्तौ ।
अर्थ:- सुपः पितश्च प्रत्यया अनुदात्ता भवन्ति । पूर्वसूत्रस्यायमपवादः । उदा०-सुप्-दृषदौ' । दृषदः॑ । पित्-पच॑ति । पठति । आर्यभाषा-अर्थ-(सुप्-पितौ) सुप् और पित् प्रत्यय (अनुदात्तौ) अनुदात्त होते हैं। यह पूर्व सूत्र का अपवाद है।
।
1
उदा०-सुप्-दुषदौ। दो पत्थर। दृषद: । बहुत पत्थर । पित्-पच॑ति । वह पकाता है। पठति । वह पढ़ता है।
सिद्धि-(१) दृषदौ । दृषद्+औ । दृषदौ ।
यहां इस सूत्र से औ (सुप्) प्रत्यय अनुदात्त है। इसे 'उदात्तादनुदात्तस्य स्वरित:' (८।४।६६) से स्वरित हो जाता है। ऐसे ही दृषदः ।
(२) पचति ।
पच्+लट् । पच्+शप्+तिप् । पच्+अ+ति । पचति ।
यहां 'डुपचष् पाके' (भ्वा०प०) धातु से 'वर्तमाने लट्' (३/२/१२३) से लट् प्रत्यय है। 'कर्तरि शर्पा' (३/१/६८ ) से 'शप्' प्रत्यय है। यह पित् होने से इस सूत्र से अनुदात्त है। इससे पूर्ववत् स्वरित हो जाता है। ऐसे ही-पठति ।
सनादिप्रत्ययप्रकरणम्
सन् (अर्थविशेषे) :
३
Jain Education International
(१) गुप्तिज्किद्भ्यः सन् । ५ । प०वि०- गुप्-तिज्- किदभ्यः ५ । ३ सन् १ । १ ।
स०-गुप् च तिज् च किच्च ते गुप्तितिः, तेभ्यो गुप्तिज्किद्भ्यः (इतरेतरयोगद्वन्द्वः) ।
अनु० - प्रत्ययः पर इति चानुवर्तते ।
अर्थः-गुप्तिज्किद्भ्यो धातुभ्यः परः सन् प्रत्ययो भवति । उदा०- गुप्-जुगुप्सति । तिज्- तितिक्षते । कित्- चिकित्सति ।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
