________________
पाणिनीय-अष्टाध्यायी- प्रवचनम्
अर्थ:-अनुपसर्गात्=उपसर्गरहितेभ्यो लिम्पादिभ्यश्च धातुभ्यः परः शः प्रत्ययो भवति।
उदा०- (लिम्प ) लिम्पतीति लिम्प: । (विन्द ) विन्दतीति विन्द: । ( धारि ) धारयतीति धारय: । (पारि) पारयतीति पारय: । (विदि) वेदयतीति वेदय: । ( उदेजि) उदेजयतीति उदेजय: । (चेति ) चेतयतीति चेतयः । (साति) सातयतीति सातय: । (साहि) साहयतीति साहय: ।
आर्यभाषा-अर्थ- (अनुपसर्गात् ) उपसर्ग से रहित (लिम्प० साहयः ) लिम्प, विन्द, धारि, पारि, वेदि, उदेजि, चेति, साति, सहि (धातो: ) धातुओं से परे (च) भी (शः) श-प्रत्यय होता है।
१२२
उदा०
-(लम्य) लिम्पतीति लिम्पः । लिपाई करनेवाला । (विन्द ) विन्दतीति विन्दः | लाभ = प्राप्त करनेवाला । ( धारि ) धारयतीति धारय: । धारण करनेवाला । ( पारि) पारयतीति पारयः । पार करनेवाला । (विदि) वेदयतीति वेदयः । जनानेवाला। (उदेजि) उदेजयतीति उदेजयः । उत्कम्पित करनेवाला। (चेति) चेतयतीति चेतयः । सचेत करनेवाला । (साति) सातयतीति सातय: । सुख देनेवाला । (साहि ) साहयतीति साहय: । सहन करनेवाला ।
सिद्धि - (१) लिम्प: । लिप्+श । लिनुम्प्+शप्+अ। लि न् प्+अ+अ । लि ं प्+अ । लिम्प्+अ । लिम्प+सु | लिम्पः ।
यहां 'लिप उपदेहे' धातु से इस सूत्र से 'श' प्रत्यय है । 'कर्तरि शप' (३ | १/६८) 'शप्' प्रत्यय, 'शे मुचादीनाम्' (७1१1५९) से नुम् आगम, नश्चापदान्तस्य झलिं (८/३/२४) न् को अनुस्वार, 'अनुस्वारस्य ययि परसवर्ण:' (८/४/५७ ) से परसवर्ण और 'अतो गुणे' (६।१/९७) से पररूप अकारादेश होता है।
(२) विन्द: । 'विद्लृ लाभे ( तु०3०) से पूर्ववत् ।
(३) 'धृञ् धारणे' (भ्वा० उ० ) । घृ पालनपूरणयो:' ( जु०प०) । 'विद ज्ञाने' (अदा०प०), उत्पूर्वक । एन कम्पने' (भ्वा०आ०) । चिती संज्ञानें' (भ्वा०प०) । 'साति सुखे' (सौत्रधातु) । 'वह मर्षणे' ( वा०प०) । इन णिजन्त धातुओं से सम्बन्धित पद सिद्ध करें ।
(३) ददातिदधात्योर्विभाषा । १३६ ।
।
प०वि० - ददाति-दधात्योः ६ २ ( पञ्चम्यर्थे ) । विभाषा १ । १ । स० - ददातिश्च दधातिश्च तौ ददातिदधाती । तयो: - ददातिदधात्योः (इतरेतरयोगद्वन्द्वः) ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
