________________
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम्
उदा०-(स्था) प्रतिष्ठते इति प्रस्थ: । (ग्ला ) सुष्ठु ग्लायतीति सुग्लः । (म्ला) सुष्ठु म्लायतीति सुम्लः ।
आर्यभाषा - अर्थ - (उपसर्गे) उपसर्ग उपपद होने पर ( आत:) आकारान्त ( धातो: ) धातुओं से परे (क) क प्रत्यय होता है ।
१२०
उदा०- - (स्था) प्रतिष्ठते इति प्रस्थ: । प्रस्थान करनेवाला। (ग्ला) सुष्ठु ग्लायतीति सुग्लः | अधिक ग्लानिवाला । (म्ला) सुष्ठु म्लायतीति सुम्ल: । अर्थ पूर्ववत् है । सिद्धि- (१) प्रस्थ: । यहां प्र-उपसर्गपूर्वक 'ष्ठा गतिनिवृत्तौ (भ्वा०प०) धातु से इस सूत्र से 'क' प्रत्यय है । 'क' प्रत्यय के कित् होने से 'आतो लोप इटि च (६।४।६८) से 'स्था' के 'आ' का लोप हो जाता है।
(२) सुग्लः। सुम्ल:। यहां सु-उपसर्गपूर्वक 'ग्लै म्लै हर्षक्षयें' ( वा०प०) धातु से इस सूत्र से 'क' प्रत्यय है। 'आदेच उपदेशेऽशिति' ( ६ | १/४४ ) से ग्लै, म्लै को आव होता है। शेष पूर्ववत् ।
श:
----
(१) पाघ्राध्माधेट् दृशः शः | १३७ । प०वि०-पा-घ्राध्मा-धेट् दृश: ५ | १ श: १ । १ ।
स०-पाश्च घ्राश्च ध्माश्च धेट् च दृश् च एतेषां समाहारः पाघ्राध्माधेट्दृश्, तस्मात्-पाघ्राध्माधेटदृश: (समाहारद्वन्द्वः) ।
अनु०-उपसर्गे इत्यनुवर्तते ।
अन्वयः - उपसर्गे पा०दृशो धातो: श: ।
अर्थ:- उपसर्गे उपपदे पाघ्राध्माधेदृशिभ्यो धातुभ्यः परः शः प्रत्ययो भवति ।
उदा०-(पा) उत्पिबः। विपिब: । (घ्रा ) उज्जिघ्रः । विजिघ्रः । ( ध्मा) उद्धम: । विधमः । ( धेट् ) उद्धयः । विधय: । (दृश्) उत्पश्य: विपश्यः ।
केचित् उपसर्गे इति नानुवर्तयन्ति तेषां मते - पिब: । जिघ्रः । धयः ।
पश्य: ।
आर्यभाषा - अर्थ - (उपसर्गे) उपसर्ग उपपद होने पर ( पाघ्राध्माधेटदृशः ) पा, घ्रा, ध्मा, धेट्, दृश् (धातोः) धातुओं से परे (कः) क प्रत्यय होता है ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
