________________
३४
जसि सर्वनामसंज्ञाविकल्पः
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम्
(६) विभाषा जसि । ३१ ।
प०वि० - विभाषा १ । १ जसि ७ ।१ ।
अनु० - द्वन्द्वे, सर्वादीनि सर्वनामानि इत्यनुवर्तते । अन्वयः - द्वन्द्वे सर्वादीनि विभाषा सर्वनामानि जसि ।
अर्थ:- द्वन्द्वे समासे सर्वादीनि शब्दरूपाणि जसि परतो विकल्पेन सर्वनामसंज्ञकानि भवन्ति ।
उदा० - कतरे च कतमे च ते - कतरकतमे । कतरे च कतमे च ते-कतरकतमाः ।
आर्यभाषा - अर्थ - (द्वन्द्वे) द्वन्द्व समास में (सर्वादीनि) सर्व आदि शब्दों की (जसि) जस् प्रत्यय परे होने पर ( विभाषा ) विकल्प से (सर्वनामानि ) सर्वनाम संज्ञा होती है। उदा० - कतरे च कतमे च ते कतरकतमे । कतरे च कतमे च ते कतरकतमाः । कौन-कौन से ।
सिद्धिं - (१) कतरकतमे । कतरकतम + जस्। कतरकतम +शी । कतरकतम+ई। कतरकतमे। यहां सर्वनाम संज्ञा होने से 'जस: शी' (७/१/१७) से 'जस्' के स्थान में 'शी' आदेश होता है।
(२) कतरकतमाः । कतरकतम + जस्। कतरकतम+अस् । कतरकतमाः। यहां सर्वनाम संज्ञा न होने से पूर्ववत् 'जस्' के स्थान में 'शी' आदेश नहीं होता है। प्रथमादिशब्दाः
(७) प्रथमचरमतयाल्पार्धकतिपयनेमाश्च ॥ ३२ ॥ प०वि०-प्रथम-चरम-तय- अल्प- अर्ध-कतिपय - नेमा: १ । ३ । च
Jain Education International
अव्ययपदम् ।
स०-प्रथमश्च चरमश्च तयश्च अल्पश्च अर्धश्च कतिपयश्च नेमश्च ते प्रथमचरमतयाल्पार्धकतिपयनेमाः (इतरेतरयोगद्वन्द्वः) । अनु० - सर्वनामानि विभाषा जसि इत्यनुवर्तते । अन्वयः - प्रथम० नेमाश्च जसि विभाषा सर्वनामानि ।
अर्थः-प्रथमचरमतयाल्पार्धकतिपयनेमाः शब्दा अपि जसि परतो विकल्पेन सर्वनामसंज्ञका भवन्ति ।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
