Page Text
________________
३४६
द्वितीयाध्यायस्य प्रथमः पादः अनु०-'समानाधिकरणेन' इत्यनुवर्तते।
अन्वय:-जाति: सुप् समानाधिकरणै: पोटा०धूर्ते: सुभिः सह विभाषा समास: कर्मधारयतत्पुरुषः ।।
___ अर्थ:-जातिवाचि सुबन्तं समानाधिकरणैः पोटादिभि: समर्थै: सुबन्तै: सह विकल्पेन समस्यते, समासश्च कर्मधारयतत्पुरुषो भवति ।
उदा०-(पोटा) इभा चेयं पोटा इति इभपोटा। (युवति:) इभा चेयं युवतिरिति इभयुवतिः। (स्तोक:) अग्निश्चायं स्तोक इति अग्निस्तोकः । (कतिपयम्) उदश्विच्च तत् कतिपयमिति उदश्वित्कतिपयम् । (गृष्टि:) गौश्चेयं गृष्टिरिति गोगृष्टिः । (धेनुः) गौश्चेयं धेनुरिति गोधेनुः। (वशा) गौश्चेयं वशा इति गोवशा। (वहत्) गौश्चेयं वेहद् इति गोवेहत् । (वष्कयणी) गौश्चेयं वष्कयणी इति गोवष्कयणी। (प्रवक्ता) कठश्चासौ प्रवक्ता इति कठप्रवक्ता । (श्रोत्रिय:) कठश्चासौ श्रोत्रिय इति कठश्रोत्रिय: । (अध्यापक:) कठश्चासावध्यापक इति कठाध्यापकः। (धूर्त:) कठश्चासौ धूर्त इति कठधूर्तः ।
आर्यभाषा-अर्थ-(जाति:) जातिवाची सुबन्त का (समानाधिकरणेन) समान अधिकरणवाले (पोटा०धूर्ते:) पोटा, युवति, स्तोक, कतिपय, गृष्टि, धेनु, वशा, वेहत्, वष्कयणी, प्रवक्ता, श्रोत्रिय, अध्यापक और धूर्त समर्थ सुबन्तों के साथ (विभाषा) विकल्प से समास होता है और उसकी (तत्पुरुषः) कर्मधारयतत्पुरुष संज्ञा होती है।
उदा०-(पोटा) इभा चेयं पोटा इति इभपोटा। नपुंसक हथिनी। (युवति) इभा चेयं युवतिरिति इभयुवति: । नौजवान हथिनी। (स्तोक) अग्निश्चायं स्तोक इति अग्निस्तोकः । थोड़ी-सी अग्नि। (कतिपय) उदश्विच्च तत् कतिपयमिति उदश्वित् कतिपयम् । कुछ लस्सी। (गष्टि) गौश्चेयं गृष्टिरिति गोगृष्टि: । एक बार ब्याई गौ। (धेनु) गौश्चेयं धेनुरिति गोधेनुः । ताजा ब्याई गौ। (वशा) गौश्चेयं वशा इति गोवशा । वन्ध्या गौ। विहत्) गौश्चेयं वेहद् इति गोवेहत् । गर्भपातिनी गौ। (वष्कयणी) गौश्चेयं वष्कयणी इति गोवष्कयणी । बड़े बछड़ेवाली (बाखड़ी) गौ। (प्रवक्ता) कठंश्चासौ प्रवक्ता इति कठप्रवक्ता। व्याख्याता कठ। (श्रोत्रिय) कठश्चासौ श्रोत्रिय इति कठश्रोत्रिय: । वेदपाठी कठ। (अध्यापक) कठश्चासावध्यापक इति कठाध्यापकः । अध्यापक कठ। (धूर्त) कठश्चासौ धूर्त इति कठधूर्त: । धूर्त कठ। कठ एक मनुष्य जाति का नाम है।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 003296 |
| Book Title | Paniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sudarshanacharya |
| Publisher | Bramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar |
| Publication Year | 1997 |
| Total Pages | 590 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 23 MB |