________________
२६६
साक्षादादयः
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम्
(१५) साक्षात्प्रभृतीनि च । ७४ । प०वि०-साक्षात् प्रभृतीनि १ । ३ च अव्ययपदम् ।
स०-साक्षात् प्रभृति येषां तानीमानि - साक्षात्प्रभृतीनि (बहुव्रीहि: ) । अनु०-'विभाषा कृत्रि, गति:' इत्यनुवर्तते ।
अन्वयः - साक्षात्प्रभृतीनि च निपाता: कृञि विभाषा गतिः । अर्थः-साक्षात्-प्रभृतीनि निपातरूपाणि च कृञ्योगे विकल्पेन गतिसंज्ञकानि भवन्ति ।
उदा०-साक्षात्कृत्य। साक्षात् कृत्वा । मिथ्याकृत्य । मिथ्याकृत्वा, इत्यादिकम् ।
साक्षादादिगण:-साक्षात् । मिथ्या । चिन्ता । भद्रा । लोचना | विभाषा । सम्पत्का। आस्था । अमा। श्रद्धा । प्राजर्या । प्राजरुहा । वीजर्या । वीजरुहा । संसर्या I अर्थे। लवणम्। उष्णम् । शीतम् । उदकम् । आर्द्रम् । गतिसंज्ञासंयोगेन लवणादीनां मकारान्तत्वं निपात्यते । अग्नौ । वशे । विकम्पने। विहसने। प्रहसने । प्रतपने । प्रादुस् । नमस्। आविस्। इति साक्षात्प्रभृतीनि ।
आर्यभाषा - अर्थ - ( साक्षात्प्रभृतीनि ) साक्षात् आदि निपातों की (च) भी (कृषि) कृञ् धातु के योग में (विभाषा) विकल्प से (गतिः) गति संज्ञा होती है।
उदा०-साक्षात्कृत्य । साक्षात् कृत्वा । अप्रत्यक्ष को साक्षात् करके। मिथ्याकृत्य । मिथ्याकृत्वा । सत्य को मिथ्या बनाकर ।
उरसि-मनसी
(१६) अनत्याधान उरसिमनसी । ७५ । प०वि० - अनत्याधाने ७ । १ उरसि - मनसी १ । २ । स०-अत्याधानम्=उपश्लेषणम् । न अत्याधानम् इति अनत्याधानम्, तस्मिन्-अनत्याधाने (नञ्तत्पुरुषः) । उरसिश्च मनसिश्च तौ-उरसिमनसी (इतरेतरयोगद्वन्द्वः) ।
अनु०- 'विभाषा कृञि, गतिः' इत्यनुवर्तते ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
