________________
२५४
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम
चादयः शब्दाः
(१) चादयोऽसत्त्वे।५७। प०वि०-च-आदय: १।३ असत्त्वे ७१।
सo-च आदिर्येषां ते-चादयः (बहुव्रीहिः)। सत्त्वम् द्रव्यम्। न सत्त्वमिति-असत्त्वम्, तस्मिन् असत्त्वे (नञ्तत्पुरुषः)।
अन्वय:-असत्त्वे चादयो निपाताः । अर्थ:-असत्त्वेऽर्थे चादय: शब्दा निपातसंज्ञका भवन्ति। उदा०-च । वा। ह। अह इत्यादिकम्।
चादिगण-च। वा। ह। अह । एव। एवम्। नूनम्। शश्वत्। युगपत् । सूपत्। कूपत्। कुवित्। नेत्। चेत्। चण। कच्चित् । यत्र । नह । हन्त। माकिम् । नकिम् । माङ् । (माङो डकारो विशेषणार्थ: ‘माडि लुङ्' इति । इह न भवति-मा भवतु। मा भविष्यति)। नञ् । यावत्। तावत्। त्वा। त्वै। द्वै। रै। श्रौषट् । वौषट् । स्वाहा । वषट् । स्वधा। ओम् । किल। तथा। अथ । सु। स्म । अस्मि। अ। इ। उ। ऋ। लु। ए। ऐ। ओ। औ। अम् । तक। उञ् । उकञ् । वेलायाम्। मात्रायाम् । यथा। यत्। यम्। तत् । किम्। पुरा। अद्धा। धिक् । हाहा। हे। है। प्याट् । पाट् । थाट्। अहो। उताहो। हो। तुम्। तथाहि। खलु। आम् आहो। अथो। ननु । मन्ये। मिथ्या। असि। ब्रूहि । तु । नु। इति । इव । वत् । चन । बत। इह । आम् । शम् । कम्। अनुकम् । नहिकम्। हिकम्। सुकम्। सत्यम् । ऋतम्। श्रद्धा। इद्धा। मुधा। नोचेत् । नचेत् । नहि। जातु। कथम् । कुत: । कुत्र । अव । अनु। हाहौ। हैहा। ईहा । आहोस्वित् । छम्बद् । खम्। दिष्ट्या। पशु। वद्। सह। आनुषक् । अङ्ग । फट् । ताजा । अये। अरे। चटु । वाट् । कुम्। खुम्। घुम्। हुम्। आईम् । शीम् । सीम्। वै। इति चादयः ।
आर्यभाषा-अर्थ-(असत्त्वे) द्रव्यवाची न होने पर (चादय:) 'च' आदि शब्दों की (निपाता:) निपात संज्ञा होती है।
उदा०-च। और । वा। अथवा। ह। निश्चय। अह । आश्चर्य इत्यादि।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
