SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 287
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ २४६ पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् के प्रयोग में 'ग्राम:' आधार है, अतः उस कारक की कर्म संज्ञा होती है। इसलिये उसमें 'कर्मणि द्वितीया' (२/३/२) से द्वितीया विभक्ति हो जाती है। विशेष- यहां 'आधारोऽधिकरणम् (१।४।४५ ) से अधिकरण संज्ञा प्राप्त थी । इस सूत्र से कर्म संज्ञा का विधान किया गया है। कर्मसंज्ञा (४) उपान्वध्याङ्वसः । ४८ । प०वि० उप- अनु अधि - आङ्-वसः ६ । १ । स०-उपश्च अनुश्च अधिश्च आङ् च ते-उपान्वध्याङः, तेभ्यः-उपान्वध्याङ्भ्यः । उपान्वध्याङ्भ्यो वस् इति उपान्वध्याङ्ग्वस् । तस्य उपान्वध्याङ्ग्वस : ( इतरेतरयोगद्वन्द्वगर्भितपञ्चमीतत्पुरुषः) । अनु०-‘आधार:, कर्म' इत्यनुवर्तते । अन्वयः-उपान्वध्याङ्ग्वस आधारः कारकं कर्म । अर्थः-उप-अनु-- अधि-आङ्भ्यः परस्य वस्- धातोः प्रयोगे य आधारः, तत् कारकं कर्मसंज्ञकं भवति । उदा०-(उपवसः) ग्राममुपवसति सेना । ( अनुवसः ) ग्राममनुवसति सेना। (अधिवसः) ग्राममधिवसति सेना । ( आवस: ) ग्राममावसति सेना । पूर्वेणाधिकरणसंज्ञायां प्राप्तायां कर्मसंज्ञा विधीयते । आर्यभाषा - अर्थ - ( उपान्वध्याङ्ग्वसः) उप, अनु, अधि और आङ् उपसर्ग से परे वस् धातु के प्रयोग में (आधार:) जो आधार है, (कारकम् ) उस कारक की (कर्म) कर्म संज्ञा होती है। उदा०-(उपवस्) ग्राममुपवसति सेना। सेना ग्राम के पास में रहती है। (अनुवस् ) ग्राममनुवसति सेना । सेना ग्राम के पिछले भाग में रहती है। (अधिवस् ) ग्राममधिवसति सेना | सेना ग्राम के ऊपरले भाग पर रहती है । (आवस् ) ग्राममावसति सेना । सेना ग्राम से इधर रहती है। सिद्धि - (१) ग्राममुपवसति सेना। यहां उप उपसर्ग से परे 'वस्' धातु के प्रयोग में 'ग्राम:' आधार है। अतः उस कारक की कर्म संज्ञा होती है। इसलिये उसमें 'कर्मणि द्वितीया' (२ 1३1२) से द्वितीया विभक्ति हो जाती है। इसी प्रकार - ग्राममनुवसति सेना । ग्राममधिवसति सेना | ग्राममावसति सेना । विशेष- यहां 'आधारोऽधिकरणम्' ( १/४/४५ ) से अधिकरण संज्ञा प्राप्त थी । इस सूत्र से कर्म संज्ञा का विधान किया गया है। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003296
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 01
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1997
Total Pages590
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size23 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy