________________
प्रथमाध्यायस्य तृतीयः पादः
ज्ञा अवबोधने (क्रया०प०) -
( ३३ ) अपह्नवे ज्ञः । ४४ ।
प०वि० - अपह्नवे ७ ।१ ज्ञः ५ ।१ । अर्थ:-अपह्नवे=अपलापेऽर्थे वर्तमानाद् ज्ञा-धातोः कर्तरि आत्मनेपदं
१७१
भवति ।
उदा०-शतमपजानीते । सहस्रमपजानीते । शतं सहस्रं वाऽपलपतीत्यर्थः ।
आर्यभाषा - अर्थ - ( अपह्नवे ) मिथ्याभाषण अर्थ में विद्यमान (ज्ञ: ) ज्ञा धातु से (कर्तीर) कर्तृवाच्य में (आत्मनेपदम् ) आत्मनेपद होता है ।
उदा० - शतम् अपजानीते । सौ रुपये के लिये मिथ्याभाषण करता है । सहस्रम् अपजानीते । हजार रुपये के लिये झूठ बोलता है । अप उपसर्गपूर्वक ज्ञा धातु मिथ्याभाषण अर्थ में प्रयुक्त होती है।
सिद्धि - अपजानीते । अप+ज्ञा+लट् । अप+जा+श्ना+त। अप+ज्ञा+ना+त। अप+जा+नी+ते । अपजानीते ।
Jain Education International
यहां 'ज्ञा अवबोधने (क्र्या०प०) धातु से 'लट्' प्रत्यय और उसके स्थान में आत्मनेपद 'त' आदेश और 'क्र्यादिभ्यः श्ना' (३ | १1८१ ) से 'श्ना' प्रत्यय होता है। 'ज्ञाजनोज (७/३।७९) से 'ज्ञा' के स्थान में 'जा' आदेश और 'ई हल्यघो:' ( ६ । ४ । ११३ ) से 'ना' के 'आ' को 'ई' आदेश होता है।
(३४) अकर्मकाच्च । ४५ ।
प०वि०-अकर्मकात् ५ ।१ च अव्ययपदम् ।
स०-न विद्यते कर्म यस्य सः - अकर्मकः, तस्मात्-अकर्मकात् ( बहुव्रीहि: ) ।
अनु० - 'ज्ञ' इत्यनुवर्तते ।
अन्वयः - अकर्मकाच्च ज्ञः कर्तरि आत्मनेपदम् ।
अर्थः-अकर्मकात्=अकर्मकक्रियावचनात् ज्ञा- धातोः कर्तरि आत्मनेपदं
भवति ।
उदा० - सर्पिषो जानीते । मधुनो जानीते। सर्पिषो मधुनो वा उपायेन भोजने प्रर्वतते इत्यर्थः । सर्पिः=घृतम्।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
