SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 208
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ प्रथमाध्यायस्य तृतीयः पादः ૧૬૭ आर्यभाषा-अर्थ-(कर्तृस्थे) कर्ता में अवस्थित (अशरीरे) शरीर से भिन्न (कर्माण) कर्म होने पर (च) भी (नियः) नी धातु से (कतीरे) कर्तृवाच्य में (आत्मनेपदम्) आत्मनेपद होता है। उदा०-क्रोधं विनयते । क्रोध को दूर करता है। मन्युं विनयते । मन्यु को दूर करता है। क्रोध वा मन्यु को हटाना कोई शारीरिक कर्म नहीं है, किन्तु वह देवदत्त आदि कर्ता में अवस्थित मानसिक कर्म है। सिद्धि-विनयते। वि+नी+लट् । वि+नी+शप्+त। वि+ने+अ+ते। विनयते। यहां वि' उपसर्गपूर्वक ‘णी प्रापणे (भ्वादि०) धातु से वर्तमाने लट् (३।२।१२३) से लट्' प्रत्यय और उसके स्थान में आत्मनेपद 'त' आदेश होता है। पूर्ववत् शप् प्रत्यय होता है। क्रमु पादविक्षेपे (भ्वा०प०) (२७) वृत्तिसर्गतायनेषु क्रमः ।३८ । प०वि०-वृत्ति-सर्ग-तायनेषु ७।३ क्रम: ५।१। स०-वृत्तिश्च सर्गश्च तायनं च तानि-वृत्तिसर्गतायनानि । तेषु-वृत्तिसर्गतायनेषु (इतरेतरयोगद्वन्द्वः)। अन्वय:-वृत्तिसर्गतायनेषु क्रम: कतरि आत्मनेपदम् । अर्थ:-वृत्तिसर्गतायनेष्वर्थेषु वर्तमानात् क्रमो धातो: कर्तरि आत्मनेपदं भवति। उदा०-(वृत्तौ) ऋचि क्रमतेऽस्य बुद्धि: । वृत्तिरप्रतिबन्धः । न प्रतिहन्यते, इत्यर्थः । (सर्गे) व्याकरणाध्ययनाय क्रमते। सर्ग उत्साहः । उत्सहते, इत्यर्थः । (तायने) क्रमन्तेऽस्मिन् शास्त्राणि। तायनं स्फीतता। स्फीतानि भवन्तीत्यर्थः। ___आर्यभाषा-अर्थ-(वृत्ति०) वृत्ति, सर्ग और तायन अर्थ में विद्यमान (क्रमः) क्रम धातु से (कतीर) कर्तृवाच्य में (आत्मनेपदम्) आत्मनेपद होता है। उदा०-(वृत्ति) ऋचि क्रमतेऽस्य बुद्धिः । ऋग्वेद में इसकी बुद्धि गति करती है, रुकती नहीं है। वृत्ति का अर्थ न रुकना है। (सर्ग) व्याकरणाध्ययनाय क्रमते । व्याकरणशास्त्र के अध्ययन के लिये उत्साह करता है। सर्ग का अर्थ उत्साह है। (तायन) क्रमन्तेऽस्मिन् शास्त्राणि । इस सुयोग्य शिष्य में शास्त्र वृद्धि को प्राप्त होते हैं। सिद्धि-क्रमते। क्रम्+लट् । क्रम्+शप्+त। क्रम्+अ+ते। क्रमते। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003296
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 01
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1997
Total Pages590
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size23 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy