________________
१३५
प्रथमाध्यायस्य द्वितीयः पादः अर्थ:-नपुंसकलिङ्गशब्दोऽनपुंसकलिङ्गशब्देन सह शिष्यते, तत्र यदि तल्लक्षण:=पुलिङ्गलक्षण एव विशेषो भवति, अस्य शेषस्य च नपुंसकलिङ्गशब्दस्य विकल्पेन एकवत् कार्यं भवति, एकवचनं भवतीत्यर्थः । . उदाo-शुक्लश्च कम्बल:, शुक्ला च बृहतिका, शुक्लं च वस्त्रम् तदिदम्-शुक्लम् । तानीमानि-शुक्लानि।
आर्यभाषा-अर्थ- (अनपुंसकेन) पुंल्लिङ्ग और स्त्रीलिङ्ग शब्द के साथ (नपुंसकम्) नपुंसकलिङ्ग शब्द (शेष:) शेष रहता है, (चेत्) यदि वहां (तल्लक्षण:) पुंलिङ्ग, स्त्रीलिङ्ग और नपुंसकलिङ्ग को बतलानेवाली ही (विशेष:) विशेषता हो। (च) और (अस्य) इस शेष नपुंसक शब्द को (अन्यतरस्याम्) विकल्प से (एकवत्) एक वचन के समान कार्य होता है।
उदा०-शुक्लश्च कम्बल:, शुक्ला च बृहतिका, शुक्लं च वस्त्रम्, तदिदम्-शुक्लम् (एकवचन)। तानीमानि शुक्लानि (बहुवचन)। बृहतिका-दुपट्टा। मात्रा सह वा पिता
(७) पिता मात्रा ७०। प०वि०-पिता १।१ मात्रा ३१ । स०-'शेष:, अन्यतरस्याम्' इत्यनुवर्तते। अन्वय:-पिता मात्रा शेषः ।
अर्थ:-पितृशब्दो मातृशब्देन सह विकल्पेन शिष्यते, पक्षे मातृशब्दो निवर्तते।
उदा०-माता च पिता च तौ-पितरौ। माता च पिता च तौ-मातापितरौ।
आर्यभाषा-अर्थ-(मात्रा) माता शब्द के साथ (पिता) पिता शब्द (अन्यतरस्याम्) विकल्प से (शेष:) शेष रहता है।
__उदा०-पिता-माता च पिता च तौ पितरौ। माता-पिता-माता च पिता च तौ मातापितरौ। पितरौ-माता और पिता। श्वश्र्वा सह वा श्वशुर:
(८) श्वशुरः श्वश्र्वा ७१। प०वि०-श्वशुरः ११ श्वश्र्वा ३।१। अनु०-'शेष:, अन्यतरस्याम्' इत्यनुवर्तते।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
