________________
प्रथमाध्यायस्य द्वितीयः पादः ङित्-प्रकरणम्
(१) गाङ्कुटादिभ्योऽञ्णिन् ङित् ॥१॥
प०वि - गाङ् - कुटादिभ्यः ५ । ३ अत् १ । १ ङित् १ । १ ।
सo - कुट आदिर्येषां ते कुटादयः, गाङ् च कुटादयश्च ते गाड् कुटादय:, तेभ्यः-गाङ्कुटादिभ्यः (बहुव्रीहिगर्भितेतरेतरयोगद्वन्द्वः) । ञश्च णश्च तौ-ञ्णौ । इच्च इच्च तौ - इतौ । ञ्णौ इतौ यस्य सः - ञ्णित् । न ञ्णित् इति अञ्णित् (इतरेतरयोगद्वन्द्वबहुव्रीहिगर्भितनञ्तत्पुरुषः) ङ इत् यस्य स:-ङित् (बहुव्रीहि: ) ।
अञ्णित्प्रत्ययाः
अर्थ:-गाङ्-आदेशात् कुटादिभ्यश्च धातुभ्यः परे ञित् - णिद्भिन्नाः प्रत्यया ङिद्वद् भवन्ति ।
उदा०-(गाङ्-आदेशात्) अध्यगीष्ट । अध्यगीषाताम् । अध्यगीषत । ( कुटादिभ्यः ) कुटिता । कुटितुम् । कुटितव्यम् । उत्पुटिता। उत्पुटितुम्। उत्पुटितव्यम् ।
आर्यभाषा-अर्थ-(गाङ्-कुटादिभ्यः ) गाङ् आदेश और कुट आदि धातुओं से परे (अञ्णित्) ञित् और णित् से भिन्न प्रत्यय ( ङित्) ङिद्वत् होते हैं ।
उदा०-(
- (गाङ) अध्यगीष्ट । उसने पढ़ा। अध्यगीषाताम्। उन दोनों ने पढ़ा। अध्यगीषत। उन सबने पढ़ा। (कुटादि) कुटिता। कुटिलता करनेवाला । कुटितुम् । कुटिलता करने के लिये । कुटितव्यम् । कुटिलता करनी चाहिये। उत्पुटिता। जोड़नेवाला। उत्पुटितुम् । जोड़ने के लिये । उत्पुटितव्यम्। जोड़ना चाहिये ।
सिद्धि - (१) अध्यगीष्ट । इङ्+लुङ् । इ+ल् । गाङ्+चिल+ल् । अ+गा+सिच्+त । अ+गा स्+त्। अ+ग् ई+स्+त। अ+गी+ष्+ट । अगीष्ट । अधि+अगीष्ट । अध्यगीष्ट । यहां 'इङ् अध्ययने' (अदा०आ०) धातु से 'लुङ्' (३ । २ । ११० ) से 'लुङ्' प्रत्यय, 'विभाषा लुङ्लृङो:' (अ० २।४।५०) से 'इङ्' के स्थान में 'गाङ्' आदेश घुमास्थागापाजहातिसां हलि ́ (६ । ४ । ६६ ) से ईत्व करने पर 'सार्वधातुकार्धधातुकयोः' (७।३।८४)
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
