SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 108
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ प्रत्ययलक्षणकार्यम् भवति । प्रथमाध्यायस्य प्रथमः पादः (३) प्रत्ययलोपे प्रत्ययलक्षणम् ॥६१ । प०वि०-प्रत्ययलोपे ७ । १ प्रत्ययलक्षणम् १ । १ । स०-प्रत्ययस्य लोप इति प्रत्ययलोप:, तस्मिन् - प्रत्ययलोपे (षष्ठी तत्पुरुषः) प्रत्ययलक्षणं यस्य तत् प्रत्ययलक्षणम्, प्रत्ययहेतुकमित्यर्थः ( बहुव्रीहि: ) । · अर्थः-प्रत्ययस्य लोपे सति प्रत्ययलक्षणम् (प्रत्ययहेतुकम् ) कार्यं ६७ उदा०-अग्निचित्। सोमसुत् । अधोक्। आर्यभाषा-अर्थ- (प्रत्ययलोपे) किसी प्रत्यय का लोप हो जाने पर भी (प्रत्ययलक्षणम्) प्रत्ययहेतुक कार्य हो जाता है। उदा०- - अग्निचित् । अग्नि का चयन करनेवाला । सोमसुत् । सोम का सवन करनेवाला। अधोक्। उसने दुहा । सिद्धि - (१) अग्निचित् । अग्नि+अम्+चि+क्विप् । अग्नि+चि+वि । अग्नि+चि+तुक्+वि । अग्निचि+त्+वि । अग्निचित्+0 | अग्निचित् + सु । अग्निचित्+०। अग्निचित्। यहां 'अग्नौ चे:' ( ३/२/९१) से अग्नि कर्म उपपद होने पर 'चिञ् चयने' (स्वा० उ० ) धातु से 'क्विप्' प्रत्यय, 'हस्वस्य पिति कृति तुक्' (६।१।७१) से तुक् आगम, तत्पश्चात् 'हल्ङ्याब्भ्यो दीर्घात्०' (६ । १ । ६८) से 'सु' प्रत्यय का लोप हो जाने पर भी 'सुप्तिङन्तं पदम्' (१।४।१४ ) से प्रत्यय लक्षण कार्य पदसंज्ञा हो जाती है। (२) सोमसुत् | यहां 'सोमे सुत्र:' ( ३/२/९० ) से सोम कर्म उपपद षुञ् अभिषवे (स्वा० उ० ) धातु से 'क्विप्' प्रत्यय होता है। शेष कार्य 'अग्निचित्' के समान है। Jain Education International (३) अधोक्। दुह् + लङ् । अट्+दुह्+तिप् । अ+दुह्+शप्+ति। अ+दुह्+0+त् । अदोह+तु । अदोह+0 | अदोध् । अधोध् । अधोग् । अधोक्। यहां 'दादेर्धातोर्घः' (८1१1३२) से हकार को घकार, 'एकाचो बशो भष्०' (८1२ 1२७) से दकार को भष् धकार, 'झलां जशोऽन्ते ( ८ 1२ 1३९) से पदान्त में 'घ' को जश् गकार और 'वाऽवसाने (८/४/५६) से 'ग्' को चर् ककार होता है। 'अधोक्' यहां 'हल्याङ्याब्भ्यो दीर्घात्०' (६ 1११६८) से तिप् प्रत्यय का लोप हो जाने पर भी सुप्तिङन्तं पदम् (१।४।१४ ) से प्रत्यय लक्षण कार्य पदसंज्ञा होती है। For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003296
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 01
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1997
Total Pages590
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size23 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy