Siddha Hemchandra Shabdanushasane Agyat kartuka Dhundika Part 05

SR No.: 003295
Original Sutra Author: N/A
Author: Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad
Publication Year: 2012
Total Pages: 400
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 17 MB

Page 45

श्रीसिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासने अज्ञातकर्तृकायां ढुण्ढिकायां ।
[भिद्यः, अन्यत्र भेत्ता] 'भिदंपी विदारणे' (१४७७) भिद् । भिनत्ति कूलानीति भिद्यः । अनेन क्यप्र० → य । प्रथमा सि । 'सो रुः' (२।११७२) स० → २० । 'र: पदान्ते विसर्गस्तयोः' (१।३।५२) विसर्गः । अन्यत्र ‘णक-तृचौ' (५।१।४८) तृप्र० → तृ । 'लघोरुपान्त्यस्य' (४।३।४) गु० ए । 'अघोषे प्रथमोऽशिटः' (१।३।५०) द० → त० । प्रथमा सि । 'ऋदुशनस्-पुरुदंशोऽनेहसश्च सेर्डाः' (१।४।८४) सि० → डा० । 'डित्यन्त्यस्वरादेः' (२।१।११४) अन्त्यस्वरादिलोपः ।
[उद्ध्यः, अन्यत्र उज्झिता] 'उद्झत् उत्सर्गे' (१३५५) उद्झ् । उज्झत्युदकमिति उद्ध्यः । अनेन क्यप्प्र० → य - उज्झेर्धत्वं च निपात्यते । प्रथमा सि । 'सो रुः' (२।१।७२) स० → र० । 'र: पदान्ते०' (१।३।५३) विसर्गः । अन्यत्र 'णक-तृचौ' (५।१।४८) तचप्र० → त । 'स्ताद्यशितोऽत्रोणादेरिट्' (४।४।३२) इट् । प्रथमा सि । 'ऋदुशनस्' (१।४।८४) सि० → डा० । 'डित्यन्त्यस्वरादेः' (२।१।११४) अन्त्यस्वरादिलोपः ।
__ [सिध्यः, अन्यत्र सेधनः ] 'षियूंच् संराद्धौ' (११८५) षिध् । 'ष: सोऽष्ट्यै-ष्ठिव-ष्वष्कः' (२।३।९८) सिध् । सिध्यन्ति कार्याण्यस्मिन्निति सिध्यः । अनेन क्यप्र० → य । अन्यत्र सिध्यते = सेधनः । अनप्र० । 'लघोरुपान्त्यस्य' (४।३।४) गु० ए।
[तिष्यः, अन्यत्र त्वेषणः] 'त्विषीं दीप्तौ' (९३०) त्विष् । त्वेषन्ति कार्याण्यस्मिन्निति तिष्यः । अनेन क्यप्र० → य - वलोपश्च निपात्यते । अन्यत्र त्विष्यते = त्वेषणः । अनप्र० । 'लघोरुपान्त्यस्य' (४।३।४) गु० ए । 'र-वर्णान्नो ण एकपदेऽनन्त्यस्याऽल-च-ट-तवर्ग-श-सान्तरे' (२।३।६३) न० → ण ।
[पुष्यः, अन्यत्र पोषणः] 'पुषंच पुष्टौ' (१९७५) पुष । पुष्यन्त्यस्मिन् कार्याणीति पुष्यः । क्यप्र० → य । अन्यत्र पुष्यते । अनप्र० । 'लघोरुपान्त्यस्य' (४।३।४) गु० ओ । 'र-घृवर्णान्नो ण०' (२।३।६३) न० → ण ।
[युग्यं वाहनं गजाश्वादि, योग्यमन्यत् ] 'युजंपी योगे' (१४७६) युज् । युञ्जन्ति तदिति युग्यम् । अनेन क्यप्प्र० → य - ज् → गत्वं च निपात्यते । युज्यते = योग्यम् । 'ऋवर्ण-व्यञ्जनाद् घ्यण्' (५।१।१७) घ्यणप्र० → य । 'लघोरुपान्त्यस्य' (४।३।४) गु० ओ । 'क्तेऽनिटश्च-जोः क-गौ घिति' (४।१।१११) ज० + ग० । सि-अम् ।।
[आज्यं घृतम्, आञ्जनमन्यत्] 'अञ्जू(जौ)प् व्यक्ति-म्रक्षण-गतिषु' (१४८८) अङ्ग्, आङ्पूर्व० ।
न्त्यिनेनेति आज्यम् । अनेन क्यप्र० → य । 'नो व्यञ्जनस्याऽनुदितः' (४।२।४५) नलुक् । सि-अम् । आज्यतेऽनेनेति । 'करणा-ऽऽधारे' (५।३।१२९) अनट्प्र० → अन । सि-अम् ।
[सूर्यो देवता] 'सं गतौ' (२५) सृ । सरति कर्मसु लोकानिति सूर्यः । अनेन क्यप्प्र० → य - ऋकारस्य उर् आदेशश्च निपात्यते । 'भ्वादेर्नामिनो दीर्घो ऊर्व्यञ्जने' (२।१।६३) दीर्घः । यद्वा 'षूत् प्रेरणे' (१३३२) षू । 'षः सोऽष्ट्यैष्ठिव-ष्वष्कः' (२।३।९८) सू । सुवति कर्मसु लोकानिति सूर्यः । अनेन क्यप्प्र० → य-रोऽन्तश्च निपात्यते ॥छा।
___ दृ-वृग्-स्तु-जुषेति-शासः ॥ ५।१।४० ॥ [ दृवृग्स्तुजुषेतिशासः ] दृश्च वृग् च स्तुश्च जुष् च एतिश्च शास् च = दृवृग्स्तुजुषेतिशास्, तस्मात् ।
[आदृत्यः] 'दंङ्ता आदरे' (१४६६) दृ, आपूर्व० । आद्रियते = आदृत्यः । अनेन क्यप्र० → य । 'हस्वस्य त: पित्कृति' (४।४।११३) तोऽन्तः । P.5 अनादरे ।