Siddha Hemchandra Shabdanushasane Agyat kartuka Dhundika Part 05

SR No.: 003295
Original Sutra Author: N/A
Author: Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad
Publication Year: 2012
Total Pages: 400
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 17 MB

Page 324

पञ्चमाध्यायस्य चतुर्थः पादः ॥
३०७
पठ व्यक्तायां वाचि' (२१३) पठ् । वर्त० तिव्-ते । 'कर्तर्यन'० (३।४।७१) शव् । 'क्यः शिति' (३।४७०) क्यप्र० → य ।
त-ध्वमौ च तद्युष्मदि
[व्रीहीन् वपत, लुनीत, पुनीतेत्येव यतध्वे, चेष्टध्वे, समीहध्वे; व्रीहीन् वप, लुनीहि, पुनीहीत्येव यतध्वे, चेष्टध्वे, समीहध्वे, पक्षे-व्रीहीन् वपथ, लुनीथ, पुनीथेत्येव यतध्वे, चेष्टध्वे, समीहध्वे ] 'डुवपी बीजसन्ताने' (९९५) वप् । पञ्चमी त । 'कर्तर्यन'० (३।४/७१) शव् । लुनीत-पुनीत इत्यत्र पञ्चमी त । यतध्वं इत्यादिषु वर्तमाना ध्वे, द्वितीये हि-स्वौ ज्ञेयौ, पक्षे-वर्तमाना ।
[ग्राममटत, वनमटत, गिरिमटतेत्येवाटथ, घटध्वे, ग्राममट, वनमट, गिरिमटेत्येवाटथ, घटध्वे, पक्षेग्राममटथ, वनमटथ, गिरिमटथेत्येवाटथ, घटध्वे ] ग्रामं-वनं-गिरि । अटत-पञ्चमी त । अटथ-वर्तमाना थ । घटध्वेवर्तमाना ध्वे । पक्षे-वर्तमाना ।
[सूत्रमधीध्वं, नियुक्तिमधीध्वं, भाष्यमधीध्वमित्येवाधीध्वे, पठथ, सूत्रमधीष्व, नियुक्तिमधीष्व, भाष्यमधीष्वेत्येवाधीध्वे, पठथ, पक्षे-सूत्रमधीध्वे, नियुक्तिमधीध्वे, भाष्यमधीध्वे, इत्येवाधीध्वे, पठथ ] अधीध्वम् -अधीध्वे । वर्त० ध्वे । पठथ-वर्त० थव् । पक्षे-वर्तमाना ! एवं वचनान्तरे त्रिकान्तरे विभक्त्यन्तरेऽप्युदाहार्यम् ॥छ।।
निषेधेऽलं-खल्वोः क्त्वा ॥ ५।४।४४ ॥ [निषेधे ] निषेधनं = निषेधस्तस्मिन् । [अलंखल्वोः ] अलम् च खलुश्च = अलंखलू, तयोः = अलंखल्वोः । सप्तमी ओस् । [क्त्वा ] क्त्वा प्रथमा सि ।
[अलं कृत्वा] अलम् प्रथमा सि । 'अव्ययस्य' (३।२७) सिलुप् । अलं करणेन = अलं कृत्वा । अनेन क्त्वाप्र० → त्वा । प्रथमा सि । 'क्त्वा-तुमम्' (१।१।३५) इत्यव्ययत्वात् 'अव्ययस्य' (३।२।७) सिलुप् । न कर्तव्यमित्यर्थः ।
[खलु कृत्वा] खलु प्रथमा सि । 'अव्ययस्य' (३।२७) सिलुप् । खलु करणेन = खलु कृत्वा । अनेन क्त्वाप्र० → त्वा । प्रथमा सि । 'क्त्वा-तुमम्' (१।१।३५) इत्यव्ययत्वात् 'अव्ययस्य' (३।२७) सिलुप् । न कर्तव्यमित्यर्थः ।
[अलं वत्स । रोदनेन] अलम प्रथमा सि । 'अव्ययस्य' (३।२७) सिलप । वत्स आमन्त्र्ये सि । 'अदेतः स्यमोलक' (१४४४) सिलक । 'रुदक अविमोचने' (१०८७) रुद् । रुद्यते = रोदनम् । 'अनट्' (५।३।१२४) अनट्प्र० → अन । 'लघोरुपान्त्यस्य' (४।३।४) गु० ओ । 'कृताऽऽद्यैः' (२।२।४७) इत्यनेन तृतीया । ।
[अलं रुदितम् ] अलम् प्रथमा सि । 'अव्ययस्य' (३।२७) सिलुप् । 'रुदृक् अश्रुविमोचने' (१०८७) रुद् । रोदनं = रुदितम् । 'क्लीवे क्तः' (५।३।१२३) क्तप्र० → त । 'स्ताद्यशितोऽत्रोणादेरिट' (४।४।३२) इट् ।
क्त्वान्तयोग एव खलुशब्दो निषेधवाचीति पक्षे खलुशब्दो नोदाहियते ।
[अलङ्कारः स्त्रियाः] अलक्रियते-विभूष्यते एभिरिति अलङ्कारः । 'भावा-ऽकोंः' (५।३।१८) घप्र० → अ । 'नामिनोऽकलि-हलेः' (४।३५१) वृ० आर् ।