Siddha Hemchandra Shabdanushasane Agyat kartuka Dhundika Part 05

SR No.: 003295
Original Sutra Author: N/A
Author: Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad
Publication Year: 2012
Total Pages: 400
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 17 MB

Page 323

३०६
श्रीसिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासने अज्ञातकर्तृकायां दुण्ढिकायां ।
[सामान्यार्थस्य] समान एव = सामान्यः । स्वार्थट्यणन्तो वाचस्पतिना निर्णीतः सामान्योऽर्थो यस्य, यद्वा सा(स)मानस्य भावः । 'पति-राजान्त-गुणाङ्ग-राजादिभ्यः कर्मणि च' (७१६०) ट्यणप्र० → य । 'वृद्धिः स्वरेष्वादेफिति तद्धिते' (७४।१) वृ० आ । 'अवर्णेवर्णस्य' (७४/६८) अलुक् । सामान्यं अर्थो यस्य सः = सामान्यार्थस्तस्य ।
भृशा-ऽऽभीक्ष्ण्ये यथाविधीति च नानुवर्तते प्रचय इति भणनात्, सामान्यार्थस्य भणनाच्च प्रचयः-समुच्चयः, स्वतः साधनभेदेन वा भिद्यमानस्य एकत्रानेकस्य धात्वर्थस्याध्यावापः प्रक्षेपः इति यावत् ।।
[व्रीहीन् वप, लुनीहि, पुनीहीत्येव यतते, चेष्टते, समीहते, यत्यते, चेष्टयते, समीह्यते, पक्षे - व्रीहीन् वपति, लुनाति, पुनातीत्येव यतते, यत्यते] व्रीहि द्वितीया शस् । 'डुवपी बीजसन्ताने' (९९५) वप् । पञ्चमी हि । 'कर्तर्यनद्भ्यः शव्' (३।४।७१) शव् । 'अतः प्रत्ययाल्लुक्' (४।२।८५) हिलुक् । 'यतैङ् प्रयत्ने' (७११) यत् । 'चेष्टि चेष्टायाम्' (६७०) चेष्ट् । 'ईहि चेष्टायाम्' (८५७) ईह्, सम्पूर्व० । वर्त० ते । 'कर्त्तर्य'० (३।४।७१) शव् । क्यश्च । पक्षेवर्तमाना ज्ञेया। __ [देवदत्तोऽद्धि, गुरुदत्तोऽद्धि, जिनदत्तोऽद्धि इत्येव भुञ्जते, भुज्यते, पक्षे-देवदत्तोऽत्ति, गुरुदत्तोऽत्ति, जिनदत्तोऽत्तीत्येव भुञ्जते, भुज्यते ] देवदत्त - गुरुदत्त - जिनदत्त प्रथमा सि । 'सो रुः' (२।१७२) स० → र० । 'अदं भक्षणे' (१०५९) अद् । पञ्चमी हि । 'हु-धुटो हेधिः' (४।२।८३) हस्य धः । 'भुजंप पालना-ऽभ्यवहारयोः' (१४८७) भुज् । वर्त० ते । 'रुधां स्वराच्थ्नो नलुक् च' (३।४।८२) श्नप्र० → न । क्यश्च । पक्षे-वर्तमाना ।
[ग्राममट, वनमट, गिरिमटेत्येवाटति, घटते, अट्यते, घट्यते, पक्षे-ग्राममटति, वनमटति, गिरिमटतीत्येवाटति, घटते, अट्यते, घट्यते] ग्राम-वन-गिरि द्वितीया अम् । 'अट गतौ' (१९४) अट् । पञ्चमी हि । 'कर्तर्यनद्भ्यः शव्' (३।४।७१) शव् । 'अतः प्रत्ययाल्लुक्' (४।२।८५) हिलुक् । 'अट गतौ' (१९४) अट् । 'घटिष् चेष्टायाम्' (१०००) घट् । वर्त० तिव् - ते । 'कर्तर्य'० (३।४/७१) शव् । क्यश्च । पक्षे-सर्वत्र वर्तमाना ।
[सक्तून् पिब, धानाः खाद, ओदनं भुक्ष्वेत्येवाभ्यवहरति, अभ्यवहियते पक्षे-सक्तून् पिबति, धानाः खादति, ओदनं भुङ्क्ते इत्येवाभ्यवहरति, अभ्यवहियते] 'पां पाने' (२) पा । पञ्चमी हि । 'कर्त्तर्य'० (३।४।७१) शव् । 'श्रौति-कृवु-धिवु-पा'० (४।२।१०८) पिबादेशः ।
खादृ भक्षणे' (२९४) खाद् । पञ्चमी हि । 'कर्तर्यन' ० (३।४।७१) शव् । 'अतः प्रत्ययाल्लुक् (४।२।८५) हिलुक् उभयत्र ।
भुजंप पालना-ऽभ्यवहारयोः' (१४८७) भुज् । पञ्चमी स्व । 'रुधां स्वरा'० (३।४।८२) श्नप्र० → न । 'श्नाऽस्त्योर्लुक्' (४।२।९०) अलुक् । 'च-जः क-गम्' (२।१।८६) ज० → ग० । 'अघोषे प्रथमोऽशिटः' (११३५०) ग० → क० । 'नाम्यन्तस्था'० (२।३।१५) षत्वम् । क-षयोगे क्ष० ।
'हंग् हरणे' (८८५) हू, अभि-अवपूर्व० । वर्त ० तिव्-ते । 'कर्त्तर्यन'० (३।४।७१) शव् । 'नामिनो गुणोऽक्ङिति' (४।३।१) गु० अर् । 'क्यः शिति' (३।४।७०) क्यप्र० । रिः श-क्या-ऽऽशीर्ये (४।३।११०) रि० । पक्षे-वर्तमाना ।
[सूत्रमधीष्व, नियुक्तिमधीष्व, भाष्यमधीष्वेत्येवाधीते, पठति, अधीयते, पठ्यते, पक्षे-सूत्रमधीते, नियुक्तिमधीते, भाष्यमधीते, इत्येवाधीते, पठति, अधीयते, पठ्यते ] 'इंङ् अध्ययने' (११०४) इ, अधिपूर्व० । पञ्चमी स्व । 'नाम्यन्तस्था-कवर्गात्'० (२।३।१५) षत्वम् । 'समानानां' ० (१।२।१) दीर्घः ।
अधि 'इंक् अध्ययने' (११०४) इ । वर्त० ते-क्यश्च । 'समानानां'० (१।२।१) दीर्घः ।