Siddha Hemchandra Shabdanushasane Agyat kartuka Dhundika Part 05

SR No.: 003295
Original Sutra Author: N/A
Author: Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad
Publication Year: 2012
Total Pages: 400
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 17 MB

Page 21

c
श्रीसिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासने अज्ञातकर्तृकायां दुण्ढिकायां ।
[कृष्टपच्याः शालयः] कृष्ट 'डुपचींष् पाके (८९२) पच् । कृष्टे पच्यन्ते स्वयमेव = कृष्टपच्याः । अत एव सूत्रनिर्देशात् यप्र० । प्रथमा जस् । 'जस्येदोत्' (१।४।२२) ए। 'एदैतोऽयाय' (१।२।२३) अय् । 'सो रुः' (२।११७२) स० → र० । 'रः पदान्ते०' (११३५३) विसर्गः ॥छा।
संगतेऽजर्यम् ।। ५।१५ ॥ [संगते] सम् अम (३९२) - द्रम (३९३) - हम्म (३९४) - मीम (३९५) - 'गम्लं गतौ' (३९६) गम् । संगमनं = संगतम् । 'क्लीबे क्तः' (५।३।१२३) क्तप्र० → त । 'यमि-रमि-नमि-गमि-हनि-मनि-वनति-तनादेधुटि क्ङिति' (४।२।५५) मलुक्, तस्मिन् ।
[अजर्यम्] अजय सि-अम् । 'समानादमोऽतः' (१।४।४६) अलुक् ।
[अजर्यमार्यसंगतम् ] 'जष् जरसि' (११४५) ज । न जीर्यतीति । अनेन यप्र० निपात्यते, गु० अर् । 'नबत्' (३।२।१२५) न० → अ० । 'यांक प्रापणे' (१०६२) या । आरात् दूरे याताः सर्वहेयधर्मेभ्य इति आर्याः । यद्वा आरात् दूरे याताः सर्वपापेभ्यः-कर्मभ्य इत्यार्याः । 'क्वचित्' (५।१।१७१) डप्र० → अ । 'डित्यन्त्यस्वरादेः' (२।१।११४) आलुक् । आर्याणां संगतम् ।
["तेन संगतमार्येण रामाजर्य करु द्रुतम्"] 'ऋ प्रापणे च' (२६) ऋ । 'ऋक् गतौ' (११३५) ऋ । अर्य्यन्ते = प्राप्यन्ते सदाचारेणेति आर्याः । 'ऋवर्ण-व्यञ्जनाद् घ्यण' (५।१।१७) घ्यणप्र० → य । 'नामिनोऽकलि-हलेः' (४।३।५१) वृ० आर् । आर्याणां संगतं = आर्यसंगतम् । मैत्रीकरणमित्यर्थः ।
[अजरः पटः] न जीर्यतीति अजरः । 'अच्' (५।१।४९) अच्प्र० → अ । गु० अर् ।
[अजरिता कम्बलः] न जीर्यतीति । 'णक-तृचौ' (५।११४८) तृचप्र० →तृ । 'स्ताद्यशितोऽत्रोणादेरिट' (४।४।३२) इट् । गु० अर् । 'नत्रत्' (३।२।१२५) न० → अ० । प्रथमा सि । 'ऋदुशनस् - पुरुदंशोऽनेहसश्च सेर्डाः' (१।४।८४) सि० → डा० → आ० । 'डित्यन्त्यस्वरादेः' (२।१।११४) अन्त्यस्वरादिलोपः । कम्बल प्रथमा सि ।
[अजार्यं संगतेन] न जीर्यत इति । 'ऋवर्ण-व्यञ्जनाद् घ्यण' (५।१।१७) घ्यणप्र० → य । 'नामिनोऽकलिहलेः' (४।३।५१) वृ० आर् । सि-अम् ।।छ।।
रुच्या-ऽव्यथ्य-वास्तव्यम् ॥ ५।१६ ॥ [रुच्याऽव्यथ्यवास्तव्यम् ] रुच्यश्च अव्यथ्यश्च वास्तव्यश्च = रुच्याऽव्यथ्यवास्तव्यम् ।
[रुच्यो मोदको मैत्राय] 'रुचि अभिप्रीत्यां च' (९३८) रुच् । रोचत इति रुच्यः । अनेन क्यप्प्र० निपातः । प्रथमा सि । 'सो रुः' (२।१।७२) स० → र० ।
[अव्यथ्यो मुनिः] 'व्यथिष् भय-चलनयोः' (१००२) व्यथ्, नज्पूर्व० । न व्यथत इति अव्यथ्यः । अनेन क्यप्प्र० निपातः । 'नजत्' (३।२।१२५) न० → अ० । प्रथमा सि । 'सो रुः' (२।१।७२) स० → र० ।
[वास्तव्यः] 'वसं निवासे' (९९९) वस् । वसतीति वास्तव्यः । अनेन तव्यणप्रत्ययो निपात्यते-तव्य । “णिति' (४।३५०) उपान्त्यवृद्धिः आ । प्रथमा सि । 'सो रुः' (२।१९७२) स० → र० । 'र: पदान्ते०' (११३५३) विसर्गः ॥छ।।
भव्य-गेय-जन्य-रम्या-ऽऽपात्या-ऽऽप्लाव्यं नवा ॥ ५।१७ ॥
[भव्यगेयजन्यरम्याऽऽपात्याऽऽप्लाव्यम्] भव्यश्च गेयश्च जन्यश्च रम्यश्च आपात्यश्च आप्लाव्यश्च भव्यगेयजन्यरम्याऽऽपात्याऽऽप्लाव्यम् ।