Siddha Hemchandra Shabdanushasane Agyat kartuka Dhundika Part 05

SR No.: 003295
Original Sutra Author: N/A
Author: Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad
Publication Year: 2012
Total Pages: 400
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 17 MB

Page 173

१५६
श्रीसिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासने अज्ञातकर्तृकायां दुण्ढिकायां ।
चाल - शब्दार्थादकर्मकात् ॥ ५।२।४३ ॥
चालशब्दौ चालशब्दावर्थौ यस्य सः =
[ चालशब्दार्थात् ] चालश्च शब्दश्च =
[ अकर्मकात् ] न विद्यते कर्म यस्याऽसौ अकर्मकः, तस्मात् ।
[चलन: ] 'चल कम्पने' (९७२) चल् । चलतीत्येवंशीलः = चलनः । अनेन अनप्र० ।
[ कम्पनः ] 'कपुङ् चलने' (७८९) कप् । 'उदितः स्वरान्नोऽन्तः ' ( ४|४|१८) कम्प् । कम्पत इत्येवंशीलः कम्पनः । अनेन अनप्र० ।
[ चेष्टन: ] 'चेष्टि चेष्टायाम्' (६७०) चेष्ट् । चेष्टत इत्येवंशीलः (४।३।४) गु० ए ।
[ चोपन: ] 'चुपि (प ) मन्दायाम्' (३४२) चुप् । चोपत (ति) इत्येवंशीलः = चोपनः । अनेन अनप्र० । 'लघोरुपान्त्यस्य' (४।३।४) गु० ओ ।
चालशब्दार्थः, तस्मात् ।
= चेष्टनः । अनेन अनप्र० । 'लघोरुपान्त्यस्य'
[ शब्दन: ] शब्द मण्ड्यते । शब्दं करोति = शब्दयति । 'णिज्बहुलं नाम्नः कृगादिषु' ( ३।४।४२) णिच्प्र० । 'त्रन्त्यस्वरादेः' (७|४|४३) अलुक् । शब्दयतीत्येवंशीलः = शब्दनः । अनेन अनप्र० । 'णेरनिटि' (४।३।८३) णिच्लुक् ।
[रवण: ] टुक्षु (१०८४) 'रु शब्दे' (१०८५) रु । रौतीत्येवंशीलः = रवणः । अनेन अनप्र० । 'नामिनो गुणोऽक्ङिति (४|३|१) गु० ओ । 'ओदौतोऽवाव्' (१।२।२४) अव् । 'र- षृवर्णान्नो ण' ० (२|३|६३) णत्वम् ।
= आक्रोशनः । अनेन
[ आक्रोशन: ] 'क्रुशं आह्वान - रोदनयो:' (९८६) क्रुश्, आङ्पूर्व० । आक्रोशतीत्येवंशीलः अनप्र० । 'लघोरुपान्त्यस्य ' ( ४।३।४) गु० ओ ।
=
[ पठिता विद्याम् ]पठ व्यक्तायां वाचि' (२१३) पठ् । पठतीत्येवंशीलः पठिता विद्याम् । 'तृन् शील-धर्मसाधुषु' (५।२।२७) तृन्प्र० तृ० । 'स्ताद्यशितोऽत्रोणादेरिट्' (४|४ | ३२ ) इट् । प्रथमा सि । 'ऋदुशनस्- पुरुदंशो' ० (१।४।८४) सि० डा० । डित्यन्त्यस्वरादेः (२।१।११४) अन्त्यस्वरादिलोपः ॥छ ।
इडितो व्यञ्जनाद्यन्तात् ॥ ५२४४ ॥
[ इङितः ] इश्च ङश्च = इङौ, इङौ इतावनुबन्धौ यस्य सः = इङित्, तस्मात् ।
=
=
[ व्यञ्जनाद्यन्तात् ] आदिश्च अन्तश्च = आद्यन्तम्, व्यञ्जनमाद्यन्तं यस्य सः = व्यञ्जनाद्यन्तः, तस्मात् ।
[ स्पर्द्धनः ] 'स्पर्द्धि सङ्घर्षे ( ७४२) स्पर्द्ध । स्पर्द्धत इत्येवंशीलः
= स्पर्द्धनः । अनेन अनप्र० ।
ङित् [ वर्त्तनः ] 'वृतूङ् वर्त्तने' (९५५) वृत् । वर्त्तत इत्येवंशीलः = वर्त्तनः । अनेन अनप्र० I 'लघोरुपान्त्यस्य' (४।३।४) गु० अर् ।
[वर्धन: ] 'वृधूङ् वृद्धौ' (९५७) वृध् । वर्धत इत्येवंशीलः (४|३|४) गु० अर्
For Private Personal Use Only
वर्धनः । अनेन अनप्र० । 'लघोरुपान्त्यस्य'
[ चेतन: ] 'चितिण् संवेदने' (१८२६) चित् । 'चुरादिभ्यो णिच्' (३|४|१७) णिच्प्र० । अतः (४|३|८२) अलुक् । चेतयतीत्येवंशीलः = चेतनः । अनेन अनप्र० । 'णेरनिटि' (४|३|८३) णिच्लोपः । 'लघोरुपान्त्यस्य' (४।३।४) गु० ए ।