Siddha Hemchandra Shabdanushasane Agyat kartuka Dhundika Part 05

SR No.: 003295
Original Sutra Author: N/A
Author: Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad
Publication Year: 2012
Total Pages: 400
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 17 MB

Page 140

पञ्चमाध्यायस्य द्वितीयः पादः ॥
१२३
[निषेदिवान् ] नि-सद् । निषसाद = निषेदिवान् । अनेन क्वसुप्र० → वस् । 'घसेकस्वराऽऽतः क्वसोः' (४।४।८२) इट् → इ । 'सदोऽप्रतेः परोक्षायां त्वादेः' (२।३।४४) षत्वम् । प्रथमा सि । 'ऋदुदितः' (१।४।७०) नोऽन्तः । 'न्स्महतोः' (१।४।८६) दीर्घः ।
भूतानद्यतनपरोक्षाविषये उदाहरति -
[पेचिवान् ] पच् । पपाच = पेचिवान् । अनेन क्वसुप्र० → वस् । 'घसेकस्वराऽऽतः क्वसोः' (४।४।८२) इट् । 'अनादेशाऽऽदेरेकव्यञ्जनमध्येऽतः' (४।१।२४) एत्वम् ।
[पाचयांचकृवान् ] पच् । पचन्तं प्रयुङ्क्ते । 'प्रयोक्तृव्यापारे णिग्' (३।४।२०) णिग्प्र० । 'ज्णिति' (४।३।५०) उपान्त्यवृद्धिः आ । पाचयांचकार = पाचयांचकृवान् । अनेन क्वसुप्र० → वस् । 'धातोरनेकस्वरादाम्०' (३।४।४६) क्वसु० आम्० । 'नामिनो गुणोऽक्ङिति' (४।३।१) गु० ए । 'एदैतोऽयाय' (१।२।२३) अय् । चकार = चकृवान् । अनेन क्वसुप्र० → वस् । 'द्विर्धातुः परोक्षा-२०' (४।१।१) द्विः । 'ऋतोऽत्' (४।१।३८) ऋ० → अ० । 'क - ङश्च - ज्' (४।१।४६) क० → च० ।।
[पपिवान् ] 'पां पाने' (२) पा । पपौ = पपिवान् । अनेन क्वसुप्र० → वस् । 'द्विर्धातुः परोक्षा-डे ०' (४।१।१) द्विः । 'हुस्वः' (४।१।३९) हुस्वः । 'घसेकस्वराऽऽतः क्वसोः (४।४।८२) इट् । 'इडेत्-पुसि चाऽऽतो लुक्' (४।३।९४) आलुक् । शेषं स्पष्टम् ।।
[जग्मिवान् ] अम (३९२) - द्रम (३९३) - हम्म (३९४) - मीम (३९५) - 'गम्लुं गतौ' (३९६) गम् । जगाम = जग्मिवान् । अनेन क्वसुप्र० → वस् । 'द्विर्धातुः परोक्षा-डे ०' (४।१।१) गद्विः । 'व्यञ्जनस्याऽनादेर्लुक्,' (४।१।४४) अनादिव्यञ्जनलोपः । ॐगम - हन - विद्लु - विश - दृशो वा' (४।४।८३) इट् । 'गम - हन - जन - खन - घसः स्वरेऽनङि विङति लुक्' (४।२।४४) अलुक् ।
[पेचानः ] 'डुपचींष् पाके' (८९२) पच् । पेचे = पेचानः । अनेन कानप्र० -→ आन । 'अनादेशाऽऽदेरेक०' (४।१।२४) ए।
[चक्राणः] चक्रे = चक्राणः । अनेन कानप्र० → आन । 'द्विर्धातुः परोक्षा-उ०' (४।१।१) द्विः । 'ऋतोऽत्' (४।१।३८) ऋ० → अ० । 'क-ङश्च-ब्' (४।१।४६) क० → च० । 'इवर्णादेरस्वे स्वरे य-व-र-लम्' (१।२।२१) रत्वम् ।
परोक्षावद्भावात् द्विवचनादि । परोक्षावद्भावादेव कित्त्वे सिद्ध कित्करणं संयोगान्तधात्वर्थम्, तेन
[आजिवान् ] 'अञ्जू(औ)प् व्यक्ति - म्रक्षण - गतिषु' (१४८८) अन् । आनञ्ज = आजिवान् । अनेन क्वसुप्र० → वस् । द्विः । 'व्यञ्जनस्याऽनादेर्लुक्' (४।११४४) अनादिव्यञ्जनलोपः । 'अस्याऽऽदेराः परोक्षायाम्' (४।१।६८) आ । 'घसेकस्वराऽऽतः क्वसोः' (४।४।८२) इट् । 'नो व्यञ्जन०' (४।२।४५) नलुक् ।
[बभज्वान् ] 'भञ्जोंप् आमर्दने' (१४८६) भञ्ज । बभञ्ज = बभज्वान् । अनेन क्वसुप्र० → वस् । 'द्विर्धातुः परोक्षा-डे,०' (४।१।१) द्विः । 'व्यञ्जनस्याऽनादेर्लुक्' (४।१।४४) अनादिव्यञ्जनलोपः । 'द्वितीय-तुर्ययोः पूर्वी' (४।१।४२) भ० → ब० । 'नो व्यञ्जनस्याऽनुदितः' (४।२।४५) नलुक् ।
श.म.न्या, - 'घसेकस्वराऽऽत: क्वसोः' (४।४।८२) इट् ।