________________
पञ्चमाध्यायस्य प्रथमः पादः॥
११३
[वृत्रस्य हन्तुः कुलिशम्] वृत्रस्य हतवान् = हन्ता, तस्य । 'णक-तृचौ' (५।१४४८) तृचप्र० → त । षष्ठी ङस् । 'ऋतो डुर्' (१।४।३७) डुर्० → उ० । 'डित्यन्त्यस्वरादेः' (२।१।११४) ऋकारस्य लुक्, कुलिशम् । केवलादेव हन्तेस्तृच् पश्चाद् वृत्रेण सह सम्बन्धः । यदि ब्रह्मादिभ्यः क्विबेव नान्यः प्रत्ययः तर्हि ब्रह्म हतवान् इति क्तवतुरपि न प्राप्नोति, इत्याह-'मध्येऽपवादाः पूर्वान् विधीन् बाधन्ते नोत्तरान्' (न्या० सं० वक्ष० (१) सूत्र(३७)) इति क्विपाउणादिरेव बाध्यते, न क्त-क्तवतू ।
(४) तथा ब्रह्मादिभ्यो हन्तेर्भूत एव काले क्विप, नान्यस्मिन्
[ब्रह्मघातः] ब्रह्माणं हन्ति-हनिष्यति वा = ब्रह्मघातः । 'ब्रह्मादिभ्यः' (५।१।८५) इति टक्प्रसङ्गेऽपि बहुलमण्प्र० → अ । 'ञ्णिति घात्' (४।३।१००) घात् । तदेतत् सर्वं बहुलाधिकाराल्लभ्यते ॥छ।।
कृगः सु-पुण्य-पाप-कर्म-मन्त्र-पदात् ॥ ५।१।१६२ ॥ [कृगः] कृग् पञ्चमी ङसि । [सुपुण्यपापकर्ममन्त्रपदात्] सु च पुण्यश्च पापश्च कर्म च मन्त्रश्च पदश्च = सुपुण्यपापकर्ममन्त्रपदम्, तस्मात् ।
[सुकृत्] सुष्टु कृतवान् = सुकृत् । [पुण्यकृत् ] पुण्यं कृतवान् = पुण्यकृत् । [पापकृत्] पापं कृतवान् = पापकृत् । [कर्मकृत्] कर्माणि कृतवान् = कर्मकृत् । [मन्त्रकृत् ] मन्त्रं कृतवान् = मन्त्रकृत् । [पदकृत् ] पदं कृतवान् = पदकृत् ।
सर्वत्र अनेन क्विपप्र० । 'हस्वस्य तः पित्कृति' (४|४|११३) तोऽन्तः । 'अप्रयोगीत्' (१।१।३७) क्विप्लोपः । प्रथमा सि । 'दीर्घङ्याब्०' (१।४।४५) सिलुक् ।
इदमपि नियमार्थं वचनम् । त्रिविधश्चात्र नियमः । उपपदप्रत्ययकालभेदात् त्रै(त्रि)विधा उपपदविषयं धातुविषयमाह(१) एभ्यः कृग एव भूते क्विप्, नान्यस्माद् धातोः
[मन्त्राध्यायः] मन्त्र अधि 'इंफू अध्ययने' (११०४) इ । मन्त्रमधीतवान् = मन्त्राध्यायः । 'कर्मणोऽण्' (५।१।७२) अण्प्र० → अ । 'नामिनोऽकलि-हलेः' (४।३५१) वृद्धिः ऐ । 'एदैतोऽयाय्' (१।२।२३) आय् । अत्र न क्विप् ।
[मन्त्रवित्] मन्त्र 'विदक् ज्ञाने' (१०९९) विद् । मन्त्रं वेत्तीति मन्त्रवित् । 'क्विप्' (५।१।१४८) क्विप्र० । 'अप्रयोगीत्' (१।१।३७) क्विप्लोपः । प्रथमा सि । 'दीर्घयाब्०' (१।४।४५) सिलुक् । 'विरामे वा' (१।३५१) द् → त्० ।
[पापनुत् ] पाप ‘णुदत् प्रेरणे' (१३७०) णुद् । 'पाठे धात्वादेर्णो नः' (२।३।९७) नुद् । पापं नुदति = पापनुत् । 'क्विप्' (५।१।१४८) क्विपप्र० । 'अप्रयोगीत्' (१।१।३७) विप्लोपः । प्रथमा सि । 'दीर्घङ्याब्०' (१।४।४५) सिलुक् । 'विरामे वा' (१।३।५१) द्० → त्० ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
