Siddha Hemchandra Shabdanushasane Agyat kartuka Dhundika Part 05

SR No.: 003295
Original Sutra Author: N/A
Author: Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad
Publication Year: 2012
Total Pages: 400
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 17 MB

Page 116

पञ्चमाध्यायस्य प्रथमः पादः॥
[वहाभ्रट ] वह 'भ्रंशूच् उधःपतने' (१२०५) भ्रंश् । वहात् भ्रश्यति = वहाभ्रट् । अनेन क्विप्र० । 'घड्युपसर्गस्य बहुलम्' (३।२।८६) इति बहुलग्रहणात् उख-वहयोर्दीर्घः । 'अप्रयोगीत्' (१।१।३७) क्विपलोपः । प्रथमा सि । 'दीर्घझ्याब्०' (१।४।४५) सिलुक् । 'यज-सृज-मृज-राज-भ्राज-भ्रस्ज-वस्च-परिव्राजः शः षः' (२।१।८७) श० → ष० । 'धुटस्तृतीयः' (२।१।७६) ष० → ड० । 'विरामे वा' (१।३।५१) ड० → ट० ।
[पर्णध्वत् ] पर्ण 'ध्वंसूङ् गतौ च' (९५४) ध्वंस् । पर्णानि ध्वंसते । अनेन क्विप्र० । 'नो व्यञ्जनस्याऽनुदितः' (४।२।४५) नलुक् । 'अप्रयोगीत्' (१३७) क्विप्लोपः । प्रथमा सि । 'दीर्घङ्याब' (१।४।४५) सिलुक् । 'संस्ध्वंस्-क्वस्सनडुहो दः' (२१६८) स० → द० । 'विरामे वा' (१।३।५१) द० → त० ।
[शकहः ] शक 'ह्वेग स्पर्धा-शब्दयोः' (९९४) हे। शकान् ह्वयति = शकहूः । अनेन क्विपप्र० । 'यजादि-वचेः किति' (४।१७९) वृत् वस्य उ० । 'दीर्घमवोऽन्त्यम्' (४।१।१०३) दीर्घः । 'अप्रयोगीत्' (१।१।३७) क्विप्लोपः । प्रथमा सि । 'सो रुः' (२।११७२) स० → र० । 'र: पदान्ते विसर्गस्तयोः' (१।३।५३) विसर्गः ।
[परिवीः] परि 'व्यंग संवरणे' (९९३) व्ये । 'आत् सन्ध्यक्षरस्य' (४।२।१) व्या । परिव्ययति = परिवीः । अनेन क्विपप्र० । 'यजादि-वचेः किति' (४।१७९) वृत् इ० । 'दीर्घमवोऽन्त्यम्' (४।१।१०३) दीर्घः । 'अप्रयोगीत्' (१।१।३७) क्विप्लोपः ।
[यवलूः] यव 'लूग्श् छेदने' (१५१९) लू । यवान् लुनातीति यवलूः । अनेन क्विप्प्र० । 'अप्रयोगीत्' (१।१।३७) क्विप्लोपः ।
[खलपूः] खल 'पूग्श् पवने' (१५१८) पू । खलं पुनातीति खलपू: । अनेन क्विप्प्र० । 'अप्रयोगीत्' (१।१।३७) विवप्लोपः ।
[अक्षयूः] अक्ष 'दिवूच क्रीडा-जयेच्छा-पणि-द्युति-स्तुति-गतिषु' (११४४) दिव् । अक्षान् दीव्यतीति अक्षयूः । 'अनेन क्विप्प्र० । 'अनुनासिके च च्छ्-वः शूट' (४।१।१०८) वस्य ऊट । 'अप्रयोगीत्' (१।१।३७) क्विप्लोपः ।
[मित्रभूः] मित्र 'भू सत्तायाम्' (१) भू । मित्रं भवतीति मित्रभूः । अनेन क्विप्र० । 'अप्रयोगीत्' (१।१।३७) क्विप्लोपः ।
[प्रतिभूः] प्रति भवतीति प्रतिभूः । अनेन क्विप्प्र० । 'अप्रयोगीत्' (१।१।३७) क्विप्लोपः । सर्वत्र प्रथमा सि । 'सो रुः' (२।१।७२) स० → र० । 'र: पदान्ते०' (१।३।५३) विसर्गः ।
[कटचिकी:] 'डुकंग करणे' (८८८) कृ । कर्तुमिच्छति = चिकीर्षति । 'तुमर्हादिच्छायां सन्नतत्सनः' (३।४।२१) सन्प्र० । 'स्वर-हन-गमोः सनि धुटि' (४।१।१०४) दीर्घः । 'ऋतां क्ङितीर्' (४।४।११६) इर् । 'सन्-यङश्च' (४।११३) किद्विः । 'व्यञ्जनस्याऽनादेर्लुक्' (४।१।४४) अनादिव्यञ्जनलोपः । 'क-ङश्च-' (४।१।४६) क० → च० । 'नाम्यन्तस्था०' (२।३।१५) षत्वम् । कटं चिकीर्षतीति कटचिकीः । अनेन स्विपप्र० । 'अतः' (४।३।८२) अलोपः । प्रथमा सि । 'दीर्घङ्याब' (१।४।४५) सिलुक् । 'पदस्य' (२।१६८९) + षलुक् । ‘पदान्ते' (२०६४) दीर्घः । 'र: पदान्ते०' (१।३।५३) विसर्गः ।
केवलादपि
[पाः] 'पां पाने' (२) पा । पिबतीति पाः । अनेन क्विप्र० । 'अप्रयोगीत्' (१।१।३७) क्विप्लोपः । 'ईर्व्यञ्जनेऽयपि' (४।३।९७) इत्यत्र साक्षाद् व्यञ्जनग्रहणात् क्विप्लोपे ईत्त्वं न भवति ।
ॐ श० म० न्या० - अक्षैर्दीव्यतीति ।
+ श० म० न्या० - षस्यासत्त्वेन सत्वे तस्य रुत्वे विसर्गे च ।