Siddha Hemchandra Shabdanushasane Agyat kartuka Dhundika Part 01

SR No.: 003291
Original Sutra Author: N/A
Author: Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad
Publication Year: 2008
Total Pages: 252
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 13 MB

Page 60

अथ प्रथमाध्यायस्य तृतीयः पादः ।।
[पुंख्यातः] पुस यक्षिक व्यक्तायां वाचि (११२२) चक्षु । 'चक्षो वाचि कृशांग' ख्यांग (४१४१४) चक्षु०
प्रथमा सि पदस्य (२।१।८९ ) सलोनः ।
स्वांग कीजइ । ख्यायते स्म । क्त कवतु' (५1१1१७४) तप० 'तो मुमो० (१।३।१४ ) मस्याऽनुस्वारः । पुंसः ख्यातः = पुंख्यातः ।
[ पुंख्यातिः । पुंसः ख्यातिः ॥ छ ॥
नॄनः पेषु वा ||१|३|१०||
सप्तमी सुप् । 'एद् बहुस्भोसि' (१।४।४) ए । 'नाम्यन्तस्था०' (२।३।१५) (३।२।७) सिलोपः । पेपु इत्यत्र बहुवचन धुट्परे यथा स्यादित्यर्थः । [न पाहि, नॄ पाहि, नृः पाहि नृः पाहि नृन्पाहि ] नृ द्वितीया शस् । 'शसोऽता मञ्च नः पुंसि ' (१।४।४९ ) सोऽकारेण दीर्घत्वं नृ-सस्य च न पां रक्षण (१०६७) पा । पं० हि । अनेन विकल्पेन नस्य - अनुस्वारु अनुनासिकु । कलाविंदु 'रः कख-पफयो: क- पौ' (१1३1५) सूत्रेण कीजइ ।
[नूनः पेषु वा ] नॄन् पष्ठी डस् । प स० → प० । वा प्रथमा सि । 'अव्ययस्य'
>(
[नं प्रीणीहि न प्रीणीहि नृः प्रीणीहि नृः प्रीणीहि, नॄन्प्रीणीहि ] नृ द्वितीया शस् । 'शसोडता सश्च०' (१।४।४९) शसोऽकारण दीर्घत्वं नृ-सस्य च न । 'प्रींग्श् तृप्ति-कान्त्योः' (१५१०) प्री० 1 पं० हि । 'क्यादः' (३।४।७९) श्नाप्र० → ना | पासी व्यञ्जनऽ (४/२/१७) ईकारे नी णत्वं प्रीणीहि । अनेन नस्य र् अनुस्वार - अनुनासिकु । कलाविंदु 'र: कखपफयाक पी (१1३1५) सूत्रेण कीजइ । छ ।
द्विः कानः कानि सः ||9|३|११||
[द्विः] डि द्वी वारावस्येति द्विः । द्वि-त्रि- चतुरः सुच् (७1२1११०) सुप्र० । प्रथमा सि क्रियाविशेषणात्' (२|२| ४१) अम् । अव्ययस्व' (३|२|७) अम्लोपः । सो रु' (२।१।७२ ) २० र पदान्ते० ' (१।३१५३) विसर्गः | [ कानः कानि सः ] कान पप्ठी इस् । कान् सप्तमी ङि । स प्रथमा सि । सो रुः' (२।१।७२ ) २० । 'रः पदान्ते० ' (१1३1५३) विसर्ग: ।
५१
[ कांस्कान, कॉस्कान] किम् । द्वितीया शस् । 'किमः कस्तसादी च' (२।११४०) क० ' 'शसोऽता सक्ष नः पुंसि' (१९४१४९) अकारि सउ दीर्घ स० ० वीप्सायाम्' (७१४१८०) कान् स द्वित्वं अनेन न०म० अनुस्वार अनुनासिकु ।
[कान् कान् पश्यति किम् । द्वितीया शस् इत्यादि ।
[ कांस्कान् पश्यति ] कास्कान् पश्यतीत्यत्र सकारे कृते सो रुः ' (२।१।७२ ) इति रुत्वं कथं न भवतीत्याह - रस्येत्यादि अवमंथ यदि सस्य रुत्वं स्यात्तदा रेफाधिकारेणैव सिद्धं किं सविधानेन ? प्रक्रियागौरवं च परिहतं भवति ॥ छ ॥
"
स्सटि समः ||9|३ |१२||
= ।
[स्सटि समः ] सकारादिः सद्रसद् तस्मिन् । अथवा सः सट् स्सद् तस्मिन् सम् पष्ठी इस् । [ संस्स्कर्त्ता, संस्स्कर्त्ता ] 'डुकंग् करणे' (८८८) कृ, संपूर्व० । श्वस्तनी ता । 'संपरेः कृगः स्सट्' (४।४ ।९१) सडागमः । अनंन म० स० । यद्वा संस्करोतीति संस्कर्त्ता । 'णक - तृचौ ' ( ५।१।४८) तृच्प्र० । 'नामिनो गुणोऽक्ङिति' (४।३।१) गु० अर् । 'ऋदुशनम् पुरुदंशोऽनेसश्च सेर्डा : ' (१।४।८४) सि० डा० । 'डित्यन्त्यस्वरादेः' (२।१।११४) ऋकारस्य लोपः । अनेन मस्य अनुस्वारु- अनुनासिकु क्रियते । 'हदिर्ह - स्वरस्याऽनु नवा' (१।३।३१ ) तकारस्य द्वित्वम् ।
[ संस्स्कर्त्तुम्, सँस्स्कर्त्तुम्] संस्करणाय = संस्स्कर्त्तुम् । 'क्रियायां क्रियार्थायां तुम्-णकच् भविष्यन्ती' (५|३|१३)
तुम्प्र० ।