________________
श्रीसिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासने अज्ञातकर्तृका ढुंढिका ।
[प्रशान् तरतिप्रशान् पूर्ववत् । तरति (१।३।७) सूत्रवत् । 'तवर्गस्य श्चवर्ग-ष्टवर्गाभ्यां योगे च-टवर्गो' (१।३।६०) न० → न ।।छ।।
पुमोऽशिट्यघोषेऽरव्यागि रः ।।१।३।९।। [पुमोऽशिट्यघोषेऽरव्यागि रः] पुम् षष्ठी डस् । न शिट् = अशिट्, 'नञत्' (३।२।१२५) न० → अ०, तस्मिन् । न विद्यते घोषो ध्वनिर्यस्य स = अघोपः । 'नञत' (३।२।१२५) न० → अ०, तस्मिन् । न रव्याग् = अख्याग्, 'नञत्' (३१२।१२५) न० → अ०, तस्मिन् । र प्रथमा सि । ‘सो रुः' (२।१।७२) र० । 'रः पदान्ते०' (१३५३) विसर्गः ।
पुमइ स भणियइ हुतइ पुंस । पद संयोगि लोपियइ हुतइ अनुकरणं ।
[पुंस्कामा, पुंस्कामा पुम्सपूर्व० 'कमूङ कान्तौ' (७८९) कम् । 'कमणि' (३।४।२) णिङप्र० → इ । 'ञ्णिति' (४।३।५०) उपान्त्यवृद्धिः आ । पुमांसं कामयते = पुंस्कामा । 'शीलि-कामि-भक्ष्याचरीक्षि-क्षमो णः' (५।१७३) णप० →
अ । ‘णरनिटि' (४।३।८३) णिलोपः । ‘पदस्य' (२।१।८९) सलोपः । अनेन मस्य रेफोऽनुस्वाराऽनुनासिकौ च पूर्वस्य । 'पुंसः' (२।३।३) र० → स० । 'आत्' (२।४।१८) आप् । समानानां० (१।२।१) दीर्घः ।
[पुस्कोकिलः, पुँस्कोकिलः] पुमांश्चासौ कोकिलश्च = पुरकोकिलः ।
[पुस्खातम्, पुंस्खातम्] पुंसः खातं । अत्र रस्तपनीय(?) (रस्य - क) इति कृते विधानसामर्थ्याच्च रुत्वाऽभावे पुम्स् इत्यादि न सिद्धयति । पुम्सपूर्व० खनूग् अवदारणे' (९१३) खन् । पुंसा खायते स्म । 'क्त क्तवतू' (५।१।१७४) क्तप्र० → त । 'आः खनि-सनि-जनः' (४।२।६०) आ । 'समानानां तेन०' (१।२।१) दीर्घः ।
[पुंश्चली, पुंश्चली] पुम्सपूर्व० 'चल कम्पने' (९७२) चल् । चलन्तं प्रयुक्ते ।' 'प्रयोक्तृव्यापारे णिग्' (३।४।२०) णिगप्र० । पुमांसं चा(च)लयति = पुंश्चली । 'कर्मणोऽण्' (५।१।७२) अणप्र० । ‘णेरनिटि' (४।३।८३) णिग्लोपः । 'अणजेयकण नञ म्नञ-टिताम्' (२।४।२०) डीप० ।
[पुंश्छत्रम्, पुंश्छत्रम्] पुंसः छत्रम् ।। [पुंष्टिट्टिभः, {ष्टिट्टिभः] पुमांश्चासौ टिट्टिभश्च = पुष्टिट्टिभः । [पुंस्पुत्रः, पुंस्पुत्रः] पुंसः पुत्रः । [पुस्फलम्, पुंस्फलम्] पुंसः फलम् ।
[पुशरः] पुंसः शरः । क (१५२९) - मृ (१५३०) शृश् हिंसायाम्' (१५३१) शू । शीर्यते परपक्षोऽनेनेति शरः । 'पुन्नाम्नि घः' (५।३।१३०) घप्र० → अ । प्रथमा सि । ‘पदस्य' (२।१९८९) सलोपः । 'तो मुमो व्यञ्जने स्वौ' (१।३।१४) मस्याऽनुस्वारः ।
[पुंदासः] पुंसो दासः = पुंदासः । अघोषु नथी ईहां, घोष छइ ईहां ।
[पुंगवः] पुमांश्चासौ गौश्च = पुंगवः । ‘गोस्तत्पुरुषात्' (७।३।१०५) असमासान्तः । 'अस्वयम्भुवोऽव' (७।४।७०) अव ।
[पुंक्षुरः] पुंसः क्षुरः ।
[पुंक्षारः] पुम्स् 'क्षर संचलने' (९७१) क्षर् । क्षरणं = क्षारः । 'भावाऽकोंः ' (५।३।१८) घञ्प्र० → अ० । 'णिति' (४१३५०) वृद्धिः । प्रथमा सि । ‘पदस्य' (२।१६८९) सलोपः । 'तौ मुमो व्यञ्जने स्वी' (१।३।१४) मस्याऽनुस्वारः । पुंसः क्षारः = पुंक्षारः । अघोपु छइ, धुट् छइ, क-प (संयोगे) क्ष । पकारु धुट (२४) ।
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org