Siddha Hemchandra Shabdanushasane Agyat kartuka Dhundika Part 01

SR No.: 003291
Original Sutra Author: N/A
Author: Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad
Publication Year: 2008
Total Pages: 252
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 13 MB

Page 32

अथ प्रथमाऽध्यायस्य प्रथमः पादः ॥
बहु-गणं भेदे | 1919 1४० ।।
[बहु-गणं] बहुश्च गणं च = बहुगणम् । प्रथमैक० सि । 'अतः स्यमोऽम् ' (१।४।५७) अम् । 'समानादमोऽतः ' ( ११४१४६ ) अलोपः ।
[भेदे] भेद । सप्तम्येक० ङि । 'अवर्णस्येवर्णादिनैदोदरल्' (१।२।६) ए० ।
[बहुकः ] बहुभिः क्रीतः इति बहुक: । ' संख्या - डतेश्चाऽशत्-ति-ष्टेः कः' (६।४।१३०) कप्र० ।
[ बहुधा ] बहुभिः प्रकारैः इति बहुधा । 'संख्याया धा' (७।२।१०४) धाप्र० ।
[बहुकृत्वः ] बहवो वारा अस्य = वहुकृत्वः । 'वारे कृत्वस्' (७।२।१०९) कृत्वस्प्र० । [गणकः ] गणैः क्रीतः इति गणकः । 'संख्या- डतेश्चाऽशत्०' (६।४।१३०) कप्र० । एवमग्रेऽपि । वैपुल्येऽत्रेति यथा बहुभिः द्रम्मैः क्रीतोऽश्वो बहुकस्तथा बहुना धान्येन क्रीतोऽश्वो वहुक इति न भवति । अयमर्थो यद्यपि द्रम्मेषु धान्ये चाऽपरिच्छेदकत्वमस्ति तथापि द्रम्मविषयं परिच्छेदकत्वं यदि वक्ता चिन्तयति तदा बुध्यतेऽक्लेशेनैव न तु धान्यविषयम् ॥ छ ॥
२३
क-समासेऽध्यर्द्धः ||१|१|४१ ।।
[क-समासे ] 'असक् भुवि' (११०२) अस् (?) ('असूच् क्षेपणे' (१२२१) अस् ।) संपूर्व० । समस्यन्ते नामान्यत्रेति समासः । 'भावा ऽकर्त्री : ' ( ५।३।१८) घञ्प्र० अ । ञ्णिति' (४।३।५०) उपान्त्यवृद्धिः मा । कश्च समासश्च - कसमासम् । तस्मिन्=कसमासे, सप्तम्येक० ङि । 'अवर्णस्येवर्णादिनैदोदरल्' (१।२।६) ए ।
[ अध्यर्द्धः ] अधिकं अर्द्ध यस्याऽसौ अध्यर्द्धः । प्रथमैक० सि । 'सो रुः' (२।१।७२ ) २० । 'र: पदान्ते० ' (१।३।५३)
विसर्गः ।
[ अध्यर्द्धकम् ] अधिकं अर्द्ध यस्याऽसौ अध्यर्द्ध: । अध्यर्द्धन क्रीतं = अध्यर्द्धकम् | 'संख्या-डतेश्चाऽशत्-ति-ष्टेः कः' ( ६ |४|१३०) कप्र० ।
[अध्यर्द्धशूर्पम् ] अध्यर्द्धेन शूर्पेण क्रीतं = अध्यर्द्धशूर्पम् । 'मूल्यैः क्रीते' (६।४।१५० ) इकण्प्र० । 'अनाम्न्यद्विः प्लुप्’ (६।४।१४१) इकण्लोपः । प्रथमैक० सि । अतः स्यमोऽम् ' (१।४।५७ ) अम् । 'समानादमोऽतः' (१।४।४६ ) अलोपः । । छ || अर्द्धपूर्वपदः पूरणः || १ । १ । ४२ ।।
[ अर्द्धपूर्वपदः ] पूर्वं च तत् पदं च पूर्वपदम् । अर्द्ध पूर्वपदं यस्याऽसौ अर्द्धपूर्वपदः । प्रथमैक० सि । 'सो रुः' ( २।१।७२ ) २० । 'रः पदान्ते० ' (१।३।५३) विसर्गः ।
[पूरणः ] 'पूरैचि आप्यायने' (१२६८) पूर् । पूर्यतेऽनेनेति पूरणः । ' करणाऽऽधारे' (५।३।१२९) अनट्प्र० अन । प्रथमैक० सि ।
[अर्द्धपञ्चमकम्] पञ्चन् । पञ्चानां पूरणः = पञ्चमः । 'नो मट्' (७।१।१५९) मट्प्र० म । नाम्नो नोऽनह्नः ' ( २1१1९१ ) नलोपः । अर्द्ध पञ्चमं येषां ते अर्द्धपञ्चमाः । अर्द्धपञ्चमः क्रीतं = अर्द्धपञ्चमकम् । 'संख्या-डतेश्वाऽशत्-ति-ष्टेः कः' (६१४११३०) कप्र० । प्रथमैक० सि ।
[अर्द्धपञ्चमशूर्पम् ] अद्धपञ्चमैः शूर्यैः क्रीतं = अद्धपञ्चमशूर्पम् । 'मूल्यैः क्रीते' (६।४।१५०) इकण्प्र० । अनान्यः प्लुप्' (६।४।१४१) इकण्लोपः । प्रथमैक० सि । 'अतः स्यमोऽम्' (१।४।५७) अम् । 'समानादमोऽतः ' (१।४।४६) अलोपः
11511
इत्याचार्य श्री हेमचन्दविरचितायां बृहद्वृतौ प्रथमस्याऽध्यायस्य
प्रथमः पादः समाप्तः ||६||