Page Text
________________
३४०
मम्बूद्वीपप्राप्तिस्त्र सर्पः सर्वनामको देवविशेषः 'पिउभगे' पितृनामको देवविशेषः तथा भगनामको देवविशेषः, 'अज्जम सविया' अर्यमा देवविशेषः स्तथा सवितासूर्यः । 'तहा वाउ' नाष्टा-त्वष्ट नामको देवविशेषः तेन खाष्ट्री चित्रा इति प्रसिद्धम्, वायुः । 'इंदग्गी' इन्द्राग्नी, तन्द्रश्चाग्निश्च इति, इन्द्राग्नी, तेन विशाखाद्विदैवतमिति 'मित्तो इंदे' मित्रो मित्रनामको देवविशेषः तथा इन्द्रः 'निरई नतो राक्षस: 'आउ' आपः जलनामको देवविशेषः तेन पूर्वाषाढातोय मिति प्रसिझम् 'विस्साय' विश्वेदेवास्त्रयोदशः, अत्राभिजिन्नक्षत्रस्य देवो ब्रह्मा श्रवणस्य विष्णुरेवं प्रकारेण यथासंख्येन देवनक्षत्रयोः प्रकारो ज्ञातव्यः, अभिजिदादित आरभ्योत्तराषाढा पर्यन्तं देवना. माभियोजनीयमिति । संप्रति प्रकरणार्थ मुपसंहरन्नाह-एवं इत्यादि, 'एवं णक्खत्ताणं एया परिबाडी णेयव्या जाव उत्तरासाढा किं देवया पनसा ? गोयमा ! विस्सदेवया पन्नत्ता' एवं यम अग्नि, प्रजापति, सोम, रुद्र, अदिति, बृहस्पति, सर्प, पितृ, भग, अर्यमा, सविता, त्वाष्टा, वायु, इन्द्राग्नि, मित्र, इन्द्र, नैऋत, आप, और विश्वा इनमें पूषा यह देव विशेष है सूर्य पर्याय रूप यह नहीं है रेवती नक्षत्र ही पूषा देवता वाला है यह बात प्रसिद्ध ही है। अश्व एक देवता विशेष है बृहस्पति भी देव विशेष है सोम चन्द्र नामक देव विशेष का नाम है अदिति भी एक देव विशेष है स्वाष्टा-स्वष्टादेव विशेष का नाम है इसी के निमित्त से चित्रा नक्षत्र को स्वाष्ट्री कहा गया है विशाखा नक्षत्र दो देवताओं वाला है इसी से इन्द्र और अग्नि को यहां उसके दो स्वामि रूप से कहा है नैऋत यह राक्षस विशेष है 'आप' से जल देवता कहा है इसी कारण पूर्वाषाढा नक्षत्र को 'तोय' ऐसे नाम से अभिहित किया गया है जैसा कि ऊपर में प्रकट किया गया कि अभिजित् नक्षत्र का देवता ब्रह्मा है, श्रवण नक्षत्र का देवता विष्णु है इसी प्रकार यथासंख्यरूप देवता और नक्षत्र का स्व स्वामी सम्बन्ध लगालेना चाहिये 'एवं णकूवत्ताणं एया परिवाडी યમ, અગ્નિ પ્રજાપતિ, સમ, રુદ્ર, અદિતિ, બૃહસ્પતિ, સર્પ, પિતૃ, ભગ અર્યમા સવિતા –ાષ્ટ્રા, વાયુ, ઈન્દ્રાગ્નિ, મિત્ર, ઈન્દ્ર, નેત, આપ, અને વિશ્વા આમાં પૂષા એ દેવ વિશેષ છે. સૂર્યપર્યાય રૂપ આ નથી રેવતી નક્ષત્ર જ પૂષાદેવતાવાળું છે એ વાત તે પ્રસિદ્ધ જ છે. અશ્વ એક દેવતા વિશેષ છે. બૃહસ્પતિ પણ દેવ વિશેષ છે. સેમચન્દ્ર નામ દેવ વિશેષનું નામ છે અદિતી પણ એક દેવ વિશેષ છે. ત્વષ્ટાત્વાષ્ટ્ર દેવવિશેષનું નામ છે. આના નિમિત્તથી ચિત્રા નક્ષત્રને ત્વાષ્ટ્રી કહેવામાં આવ્યું છે. આથી જ ઈન્દ્ર અને અગ્નિને અહીં તેના બે સ્વામી રૂપથી કહેવામાં આવેલા છે. નૈઋત એ રાક્ષસ વિશેષ છે. “આથી જળદેવતા કહ્યા છે આ કારણે જ પૂર્વાષાઢા નક્ષત્રને તેય એવા નામથી અભિહિત કરવામાં આવેલ છે. જેમકે-ઉપર પ્રકટ કરવામાં આવ્યું કે અભિજિત નક્ષત્રના દેવતા બ્રહ્મા છે શ્રવણ નક્ષત્રના દેવતા વિષ્ણુ છે એવી જ રીતે યથાસંખ્ય રૂપથી देवता मन नक्षत्रनास्वामीसमन्य व मे. 'एवं णवत्ताणं एया परिवाडी
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org,
| SR No. | 003156 |
| Book Title | Agam 18 Upang 07 Jambudveep Pragnapti Sutra Part 03 Sthanakvasi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kanhaiyalal Maharaj |
| Publisher | Jain Shastroddhar Samiti Ahmedabad |
| Publication Year | 1978 |
| Total Pages | 562 |
| Language | Prakrit, Sanskrit, Hindi, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_jambudwipapragnapti |
| File Size | 17 MB |