________________
प्रकीर्णक समुद्देशः ।
दुर्वाक्यं नैव यो ब्रूयादत्यर्थे कुपितोऽपि सन् । स महत्त्वमवाप्नोति समस्ते धरणीतले ॥ १ ॥ अथ गृहस्थस्य दोषमाह
स किं गृहाश्रमी यत्रागत्यार्थिनो न भवन्ति कृतार्थाः ॥ १३ ॥
-
टीका — यस्य गृहस्थस्य गृहं प्राप्ताः । के ते ? अर्थिनो याचकाः कृतार्थाः सन्तो न यान्ति किंचिदपि न लभन्ते इति तात्पर्यार्थः । तथा
च गुरुः
तृणानि भूमिरुदकं वाचा चैव तु सूनृता । दरिद्रैरपि दातव्यं समासन्नस्य चार्थिनः ॥ १ ॥ अथ तादात्विकस्य स्वरूपमाह -
ऋणग्रहणेन धर्मः सुखं सेवा वणिज्या च तादात्विकानां नायतिहितवृत्तीनां ॥ १४ ॥
--
टीका - तादात्विकस्तदुगास्तेषां तावन्मात्रं वचनं भवति वा स्वल्पं तेषां धर्मः ऋणग्रहणेन कलंक प्राप्त्यान्यायः तथा तेषां सुखं राजसेवा वणिज्या च पण्यं नान्यत् सुखं ये पुनरायत्यां आयतिकाले हितवृत्तयो भवन्ति न तेषां ( ? ) । तथा च गर्ग:
धर्मकृत्यं ऋणप्राप्त्या सुखं सेवा परं परं । तादात्विकविनिर्दिष्टं तद्धनस्य न चापरं ॥ १ ॥
अथ दानविषये यत्कर्तव्यं तदाह
स्वस्य विद्यमानमर्थिभ्यो देयं नाविद्यमानं ।। १५ ।। टीका — अर्थिभ्यो याचकेभ्यो देयं दातव्यं । किं तत् ? विद्यमानं । कस्य ? स्वस्यात्मनः । यदात्मनो गृहे न भवति तन्न देयमभीष्टस्यापि । उक्तं च यतो गर्गेण -
अविद्यमानं यो दद्यान्नृणां कृत्वापि वल्लभः ।
कुटुंबं पीड्यते येन तस्य पापस्य भाग्भवेत् ॥ १ ॥
३८५
"
१ दद्यादृण इति सुभाति ।
नीति०१०-२५ Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
