________________
३०८
नीतिवाक्यामृते
अथ संसारविषयो यथा नृणां भवति तदाह
यस्य यावानेव परिग्रहस्तस्य तावानेव सन्तापः ॥ ४० ॥ टीका - यस्य पुरुषस्य संसारे यावन्मात्रपरिग्रहो मानुषचतुष्पदाद्यस्तस्य तावन्मात्रः सन्तापो यस्य स्तोकः स्यात् सन्तापोऽपि स्तोकः |
तथा च नारदः
—
अनित्येऽत्रैव संसारे यावन्मात्रः परिग्रहः ।
तावन्मात्रस्तु सन्तापस्तस्मात्त्याज्यः परिग्रहः ॥ १ ॥ तथान्यदपि संसारे विषयमाह-
गजे गर्दभे च राजरजकयोः सम एव चिन्ताभारः ॥ ४१ ॥ टीका — यथा राज्ञो हस्तिपोषणविषये चिन्ता भवति तथा रजकस्य गर्दभ पोषणविषये मृते नष्टे वा दुःखं भवति । तथा च नारदः -- गजस्य पोषणे यद्वद्राज्ञः चिन्ता प्रजायते । रजकस्य च बालेये तादृक्षा वाधिका भवेत् ॥ ४२ ॥ अथ मूर्खस्याग्रहेण यद्भवति तदाहमूर्खस्याग्रहो नापायमनवाप्य निवर्तते ॥ ४२ ॥ टीका - मूर्खस्य शठस्य योऽसावाग्रह एकाग्रहो भवति स न निवर्तते नोपशमं याति । किं कृत्वा ? अनवाप्यालब्ध्वा । कं ? अपायं विनाशं । तथ च जैमिनि:
-
एकाग्रहोत्र मूर्खाणां न नश्यति विना क्षयं । तस्मादेकाग्रहों विज्ञैर्न कर्तव्यः कथंचन ॥ १ ॥
अथ मूर्खस्य विज्ञैर्यत्कर्तव्यं तदाह-
कर्पासारि मूर्खस्य शांतावुपेक्षणमौषधं ॥ ४३ ॥ टीका -यथा कर्पासं दह्यमानं उपशमं नेतुं न शक्यते न क्रियते तस्योपशमनविधिस्तत्क्लेशाय केवलं स्यात, एवं मूर्खस्याप्येकाग्र हे विषय
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
