________________
१३०
नीतिवाक्यामृते
बहुसहाये राज्ञि प्रसीदन्ति सर्व एव मनोरथाः ॥ ८० ॥
टीका-यो बहुसहायो राजा भवति तस्य सर्वे मनोरथा हृदयस्थिता अभीष्टाः पदार्थाः प्रसीदन्ति सिद्धिं यान्ति । तथा च वर्ग:.
मदहीनो यथा नागो दंष्ट्राहीनो यथोरगः।
असहायस्तथा राजा तत्कार्या बहवश्च ते ॥१॥ यथैकस्य मंत्रिणो यद्भवति तदाहएको हि पुरुषो केषु नाम कार्येष्वत्मानं विभजते ॥ ८१ ॥ टीका--हि यस्मात्कारणादेको नामाहो केषु कार्येषु आत्मानं विभजते आत्मानं नियोजयति यतो भूपतीनां बहूनि कार्याणि भवन्ति तस्माद्राज्ञा बहवो मंत्रिणः कार्याः । तथा च जैमिनिः
ऐवं यः कुरुते राजा मंत्रिणं मन्दबुद्धिमात् । तस्य भूरीणि कार्याणि सीदन्ति च तदाश्रयात् ॥ १॥ अथैकमंत्रिणो निषेधार्थ दृष्टान्तमाहकिमेकशाखस्य शाखिनो महती भवति च्छाया ॥८२॥
टीका-महावृक्षोऽपि यद्यकशाखो भवति तत् किं तस्य च्छाया महती भवति, अपि तु न भवतीत्यर्थः । एवं मंत्रिणाप्येकेन कार्य न सिद्धयतीत्यर्थः । तथा चात्रिः--
यथैकशाखवृक्षस्य नैव च्छाया प्रजायते। तथैकमंत्रिणा राज्ञः सिद्धिः कृत्येषु नो भवेत् ॥ १॥ अथ कार्ये समुत्पन्ने सहायसमुदायो यादग्भवति तदाहकार्यकाले दुर्लभः पुरुषसमुदायः ॥ ८३ ॥ टीका- कार्यकाले आपल्लक्षणे दुर्लभः पुरुषसमुदायस्तस्मात्पूर्वमेव सहायाः कर्तव्याः । उक्तं च
१ एकमिति पाठेन भाव्यं ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
