________________
मंत्रिसमुद्देशः ।
निराश्रयप्रदेशे तु मंत्र: कार्यो न भूभुजा I प्रतिशब्दो न यत्र स्यान्मंत्रसिद्धिं प्रवाञ्छता ॥ १ ॥
अथाकारैर्यथा विचक्षणो मंत्रो ज्ञायते तदाहमुखविकारकराभिनयाभ्यां प्रतिध्वानेन वा मनःस्थमप्यर्थमभ्युद्यन्ति विचक्षणाः ॥ २७ ॥
टीका --- यदि किंचिद्गदति राजा तदपि मुखविकारं दृष्ट्वा विचक्षणो दूतः समागतः तन्मंत्रं हृदि स्थितं जानाति । तथा कराभिनयेन हस्तचलनेन जानाति । प्रतिध्वानेन प्रतिशब्देन जानातीति तथा एते विकारा दूता रक्षणीयाः । तथा च वल्लभदेव ः—
११७
आकारैरिंगितैर्गत्या चेष्टया भाषणेन च ।
नेत्रवक्त्रविकारेण गृह्यतेऽन्तर्गतं मनः ॥ १ ॥ अथ यथा रक्षितव्यो मंत्रस्तदाह
आ कार्यसिद्धे रक्षितव्यो मंत्रः ॥ २८ ॥
टीका -आङ पर्यन्तवाचकः यावन्मंत्रं कृता कार्यस्य सिद्धिर्न भवति तावदक्षितव्यः । तथा च विदुर:
एकं विषरेसो ? हन्ति शस्त्रेणैकश्च वध्यते । सराष्ट्रं सप्रजं हन्ति राजानं धर्मविप्लवः ॥ १ ॥ अथापरीक्ष्य मंत्रयमाणस्य यद्भवति तदाह-
दिवा नक्तं वापरीक्ष्य मंत्रयमाणस्याभिमतः प्रच्छन्नो वा भिनत्ति मंत्रम् ॥ २९ ॥
टीका - मंत्रभेदभयात् दिवा नक्तं वा परीक्ष्य पार्श्वान् मंत्रं कुर्यात् यत् अभिमतः प्रच्छन्नः स्थित आत्मीयः शृणोति ततो मंत्र भिनत्त्यात्मीयोऽपि । तथा च वृत्तान्त:
श्रूयते किल रजन्यां वटवृक्षे प्रच्छन्नो वररुचिरप्रशिखेति पिशाचेभ्यो वृत्तान्तमुपश्रुत्य चतुरक्षराद्यैः पादैः श्लोकं चकारेति ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
