________________
मंत्रिसमुद्देशः ।
११५
टीका - एतत् पंचपदार्थलक्षणं भूपतीनां मंत्रसाध्यं मंत्र विना न सिद्ध्यतीत्यर्थः । तत्र तावदनुपलब्धस्याज्ञातस्य पदार्थस्य ज्ञानं यच्छत्रुमध्यं न ज्ञायतेऽन्यस्य वा कस्यचित् गुरुवस्तुनि तन्मंत्रेण ज्ञायते गुप्तचरैः शोध्यते ततो ज्ञायते । ज्ञातस्य निश्चयो निश्चितस्य बलाधानं तस्य क्रमेणार्थद्वैधस्य संशयपरिच्छेदः । यदेको गुप्तचरो वदति तदज्ञो (न्यो ) ऽन्यथा ब्रूते स द्वैधीभावो भवति । तृतीयं प्रेषयित्वा निःसन्देहं यथा भवति तथा कार्य । तथा एकदेशदृष्टस्य चरैः सर्वस्योपलब्धिः कार्या । तथा च गुरु: -
अज्ञातं शत्रुसैन्यं च चरैर्ज्ञेयं विपश्चिता । तस्य विज्ञातमध्यस्य कार्ये सिद्धं न वेति च ॥ १ ॥
अथ मंत्रिणां लक्षणमाह
अकृतारम्भमारब्धस्याप्यनुष्ठानमनुष्ठितविशेषं विनियोगसम्पदं च ये कुर्युस्ते मन्त्रिणः ॥ २४ ॥
टीका -- अकृतस्य पदार्थस्य ये मंत्रशक्त्यारम्भं कुर्युः, तथारब्धस्यानुष्ठानं कर्मवृद्धिः अनुष्ठितस्य विशेषं विनियोगसम्पदं च कर्म कुर्युस्ते मंत्रिणः कथ्यन्ते । तथा च शुक्रः
"
दर्शयन्ति विशेषं ये सर्वकर्मसु भूपतेः ।
स्वाधिकारप्रभावं च मंत्रिणस्तेऽन्यथा परे ॥ १ ॥
अथ मंत्रस्य लक्षणमाह
A
कर्मणामारम्भोपायः पुरुषद्रव्यसम्पद्देशकालविभागो विनिपातप्रतीकारः कार्यसिद्धिचेति पंचांगो मंत्रः ॥ २५ ॥
टीका --- सर्वेषां कृत्यानां तावदुपायः सामभेदोपप्रदानलक्षणचिन्तनीयः अनेनोपायेनैतत्कृत्यं सिद्धिं यास्यतीति । उक्तं च यतः
www.jainelibrary.org
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
