________________
नीतिवाक्यामृते
टीका--नास्ति न विद्यते । किं तत् ? भयं । केषु ? अकुलीनेषु । कस्मात् ? अपवादात् अपकीर्त्तः । तथा च वल्लभदेवः--
कथंचिदपवादस्य न वेत्ति कुलवर्जितः ।
तस्मात्तु भूभुजा कार्यो मंत्री न कुलवर्जितः ॥१॥ अथ भूयोऽप्यकुलीनानां मंत्रिणां स्वरूपमाह--- अलर्कविषवत् कालं प्राप्य विकुर्वते विजातयः ॥ १६ ॥ टीका-ये मंत्रिणो विजातयः कुलहीना भवन्ति ते कालमापल्लक्षणं दृष्ट्वा प्राप्य भूपतेरपकुर्वते विरुद्धा भवन्ति । कथं ? अलर्कविषवत् अलर्कशब्देन वाताभिभूतः श्वा प्रोच्यते तस्य दंष्ट्राविषमपि प्राप्ते काले प्रावृषि भूयोपि दंष्ट्राप्ररूढवणमपि नूतनं करोति । तद्वद्विजातयो मंत्रिणः कथमप्यपराधं भूपालकारितं प्रशान्तमपि प्रकटतां नयन्तीति । तस्माद्विजातयो मंत्रिणस्त्याज्याः । तथा च वादरायणः
अमात्या कुलहीना ये पार्थिवस्य भवन्ति ते ।
आपत्काले विरुध्यन्ते स्मरन्तः पूर्वदुष्कृतं ॥१॥ अथ कुलीनानां मंत्रिणां स्वरूपमाह--- तदमृतस्य विषत्वं यः कुलीनेषु दोषसम्भवः ॥ १७ ॥
टीका--दोषसंभवं दुर्जनाः कथयन्ति । किं तदमृतस्य विषत्वं कदाचित्तेषां न भवति खलु निश्चयेन । तथा च रैभ्यः
यदि स्याच्छीतलो वन्हिः सोष्णस्तु रजनीपतिः।
अमृतं च विषं भावि तत्कुलीनेषु विक्रिया ॥१॥ अथ ज्ञानिनो मंत्रिणो ज्ञानं यथा वृथा स्यात्तदाहघटप्रदीपवत्तज्ज्ञानं मंत्रिणो यत्र न परप्रतिबोधः ॥१८॥
१ कथं चिदपवादं स न वेत्ति कुलवर्जितः इति सुष्ठू दृश्यते ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
___www.jainelibrary.org
