Siddha Hemchandra Shabdanushasan

SR No.: 003041
Original Sutra Author: N/A
Author: Chandrasagar Gani
Publisher: Devchand Lalbhai Pustakoddhar Fund
Publication Year: 1948
Total Pages: 396
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 21 MB

Page 123

(४०) पनार्थ, तेन बभूवुषेत्यादौ स्वरनिमित्तमुवादि सिद्धम् । किश्च शषसग्रहणं व्यत्यर्थ तेनैतेषु कृतेष्वेतद्विलक्षणं कार्यान्तरं न भवति, ततश्चाऽन्तः शेते, मातः ! षण्ड इत्यादौ धुटस्तृतीय इति जत्वडत्वादिकं न भवति, कश्शेत इत्यादौ तु तृतीयाभावे रोः परेऽ
सत्त्वादपि सिध्यतीति न्यासः। कथं तर्हि सर्पिष्ष्वित्यादौ षत्वमिति ? अत्र हि सो 5 रुत्वं तस्य सत्वं सुपः षत्वं ततः " सस्य शषौ " इत्यनेन पूर्वसस्य पत्वं भवतीति । सत्यं, शषसविलक्षणमिति जत्वादिकं न भवति शपसरूपं तु भवत्येवेति ।
'चटते सद्वितीये' १-३-७॥ नन्वत्राऽसन्देहाथ चछटठतथ इत्येवं किं न क्रियते सद्वितीयग्रहणमपनीयेति ? सत्यं, निमित्तबहुत्वे यथासंख्यं न स्यादित्यत
आह-यथासंख्यमिति, न च सद्वितीयग्रहणे सत्यपि चकाराकान्तश्छकारोऽत्र, एवं 10 तकाराक्रान्तः थष्टकाराक्रान्तष्ठकारश्च यत्र भवेत्तत्रैव कार्य प्राप्नोतीत्याशङ्कनीयं ।
"उदैश्चरः साप्यात्”, “ चैरेष्टः ", "ब्रीह्यादिभ्य” इत्यादि ज्ञापकात्केवलेष्वेव भवतीति, इह च "तृतीयस्ये”ति सूत्र उदाहरणेषु इस्वात्परस्य तृतीयस्य पञ्चमस्य च पञ्चमेऽसंयुक्ते " अंदीर्घाद्" इति वा द्वित्वाच्चत्वाच्चत्वारिरूपाणि भवन्ति । " प्रत्यये चे "ति
इस्वात्पञ्चमस्यैकव्यञ्जने "अदीर्घादि"ति वा द्वित्वावे रूपे, "ततो ह." इति इस्वात्तृती15 यस्याऽसंयुक्त हेतुर्ये च वा द्वित्वाच्चत्वारि रूपाणि । “प्रथमादधुटि"ति छत्वविकल्पपक्षे
शस्य “ ततः शिट" इत्यनेन वा द्वित्वात्रीणि रूपाणि । “ र: कैखपफे "ति-" शिरैः प्रथम०" इति वा द्वित्वाच्चत्वारि रूपाणि । प्रथमद्वितीयद्वित्वविकल्पपक्षे च क पानां वा द्वित्वारे द्वे रूपे इति सर्वाणि षड् रूपाणि भवन्ति । "शषैसे"ति इस्वात् शषसस्याऽ.
संयुक्ते शषसेऽदीर्घादिति वा द्वित्वात्रीणि रूपाणि, " चटत०" इति सूत्रे उत्तरेषु सूत्रेषु 20 च शषसपअं परेषां प्रथमद्वितीयानां "शिटः प्रथमद्वितीयस्ये”ति वा द्वित्वावे द्वे रूपे ।
__'नोप्रशानोऽनुस्वारानुनासिकौ च पूर्वस्याधुट्परे'। १-३-८ ॥ अधुटपर इति-अधुट परो यस्मादिति कार्य । न तु धुट् परोऽस्मादिति कृत्वा ना योगः कार्यः । यतः प्रसज्ययोगशङ्कया वर्णाभावेऽपि स्यात् , भवान् त् इत्यत्रेति । ननु
परग्रहणं किमर्थं यावताऽधुटीत्युक्तेऽप्यधुटि परतो यच्चटतं तस्मिन्नस्य शादयो विज्ञातुं 25 शक्यन्त एवेति । नैवम् चटते परतो योऽधुट तस्मिन्नकारस्यैते भवन्तीति कस्मान विज्ञायते ततश्च भवानावहति भवानाच्छादयतीत्यादावेव स्यान्न तु भवांश्वरतीत्यादो। परग्रहणेऽनुवर्तिपदार्थापेक्षयाऽन्तरङ्गमपि तत्पुरुषं बाधित्वा बहुव्रीहेराश्रयणात्पूर्वोक्त
११-३-६१ । २३-३-३१। ३५-१-१३८ । ४७-२-५। ५१-३-१ । ६१-३-२२ । ७ १-३-२ । ८ १-३-३ । ९१-३-४ । १०१-३-३६ । ११ १-१-५ । १२ १-३-३५।