Page Text
________________
पञ्चास्तिकायः ।
अत्र सामान्येनोक्तलक्षणानां षण्णां द्रव्याणां मध्यात् पश्चानामस्तिकायत्वं व्यवस्थापितम्
जीवा पुग्गलकाया आयासं अस्थिकाइया सेसा । अमया अस्थित्तमया कारणभूदा हि लोगस्य ॥२२॥
जीवाः पुद्गलकायाः आकाशमस्तिकायौ शेषौ ।
अमया अस्तित्वमयाः कारणभूता हि लोकस्य ॥२२॥ अकृतत्वात् अस्तित्वमयत्वात् विचित्रात्मपरिणतिरूपस्य लोकस्य कारणत्वाचाभ्युपगम्यमानेषु षट्सु द्रव्येषु जीवपुद्गलाकाशधर्माधर्माःप्रदेशप्रचयात्मकत्वात् पञ्चास्तिकायाः। न खलु कालस्तदभावादस्तिकाय इति सामर्थ्यादैवसीयत इति ॥ २२ ॥ नुचरणं च निरन्तरं सर्वतात्पर्येण कर्तव्यमिति भावार्थः ॥ २१ ॥ एवं द्रव्यार्थिकनयेन नित्यत्वपि पर्यायाथिकनयेन संसारिजीवस्य देवमनुष्याधुत्पादव्ययकर्तृत्वव्याख्यानोपसंहारमुख्यत्वेन चतुर्थस्थले गाथा गता । इति स्थलचतुष्टयेन द्वितीयं सप्तकं गतं । एवं प्रथमगाथासप्तके यदक्तं स्थलपश्चकं तेन सह नवभिरन्तरस्थलैश्चतुर्दशगाथाभिः प्रथममहाधिकारमध्ये द्रव्यपीठिकाभिधाने द्वितीयोन्तराधिकारः समाप्तः । अथ कालद्रव्यप्रतिपादनमुख्यत्वेन गाथापञ्चकं कध्यते । तत्र पञ्चगाथासु मध्ये षड्गुणमध्याज्जीवादिपञ्चानामस्तिकायत्वसूचनार्थ “जीवा पुग्गलकाया" इत्यादि सूत्रमेकं, तदनन्तरं निश्चयकालकथनरूपेण "सब्भावसहावा यानि सूत्रद्वयं टीकाभिप्रायेण सूत्रमेकं, पुनश्च समयादिव्यवहारकालमुख्यत्वेन "समओ णिमिसो" इत्यादि गाथाद्वयं एवं स्थलत्रयेण तृतीयान्तराधिकारे समुदायपातनिका । अथ सामान्योक्तलक्षणानां षण्णां द्रव्याणां यथोक्तस्मरणार्थमने विशेषव्याख्यानार्थ वा पश्चानामस्तिकायत्वं व्यवस्थापयति;-जीवा पुग्गलकाया आयासं अस्थिकाइया सेसा जीवाः पुद्गलकाया आकाशं अस्तिकायिको शेषौ धर्माधर्मों चेति एते पंच । कथंभूताः । अमया अकतिमा, न केनापि पुरुषविशेषेण कृताः । तहिं कथं निष्पन्नाः । अत्थित्तमया अस्तित्वमयाः स्वकीयास्तित्वेन आगे सामान्यतासे कहा जो यह षडद्रव्योंका सामान्यवर्णन उनमेंसे पाँचद्रव्योंको पंचास्तिकाय संज्ञा स्थापन करते हैं;-[ जीवाः ] एक तो जीवद्रव्य कायवंत हैं [ पुद्गलकायाः ] दूसरा पुगलद्रव्य कायवंत हैं और [ आकाशः ] तीसरा आकाशद्रव्य कायवंत है और [ शेषौ ] चौथा धर्म और पाँचवाँ अधर्मद्रव्य भी [ अस्ति कायौ ] कायवंत हैं। ये पाँच द्रव्य कायवंत कैसे हैं [ अमया ] किसीके भी बनाये हुये नहीं हैं, स्वभावहीसे स्वयंसिद्ध हैं। फिर कैसे हैं ? [ अस्तित्वमयाः ] उत्पादव्ययध्रौव्यरूप जो सद्
१ कालः खल्वस्तिकाय इति बलात्कारेणाङ्गीक्रियते न व्यवह्रियते इत्यर्थः. २ प्रदेशप्रचयात्मकस्याभावात् कायवाभावात. ३ निनीयते ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002941 |
| Book Title | Panchastikaya |
| Original Sutra Author | Kundkundacharya |
| Author | |
| Publisher | Shrimad Rajchandra Ashram |
| Publication Year | 1969 |
| Total Pages | 294 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |