SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 85
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ४८' श्रीमदराजचन्द्रजैनशास्त्रमालायाम् । अत्रास्तिकायत्वेनानुक्तस्यापि कालस्यार्थापनत्वं द्योतितं; सम्भावसभावार्ण जीवाणं तह य पोग्गलाणं च । परियट्टणसंभूदो कालो णियमेण पण्णत्तो ॥२३॥ सद्भावस्वभावानां जीवानां तथा च पुद्गलानां च । परिवर्तनसम्मूतः कालो नियमेन प्रज्ञप्तः ॥ २३ ॥ इह हि जीवानां पुद्गलानां च सत्तास्वभावत्वादस्ति प्रतिक्षणमुत्पादव्ययध्रौव्यैकवृत्तिस्वकीयसत्तया निर्वत्ता निष्पन्ना जाता इत्यनेन पञ्चानामस्तित्वं निरूपितं । पुनरपि कथंभूताः । कारणभूदा दु लोगस्स कारणभूताः । कस्य । लोकस्य "जीवादिषद्रव्याणां समवायो मेलापको लोक" इति वचनाद । स च लोकः उत्पादव्ययध्रौव्यवान् तेनास्तित्वं लोक्यते, उत्पादव्ययधौव्ययुक्तं सदिति वचनात् । पुनरपि कथंभूतो लोकः ? ऊर्ध्वाधोमध्यभागेन सांशः सावयवस्तेन कायत्वं कथितं भवतीति सूत्रार्थः ॥ २२ ॥ एवं षड्द्रव्यमध्याज्जीवादिपञ्चानामस्तिकायत्वसूचनरूपेण गाथा गता । अथात्र पञ्चास्तिकायप्रकरणेऽस्तिकायत्वेनानुक्तोपि कालः सामर्थेन लब्ध इति प्रतिपादयति;- सब्भावसहावाणं जीवाणं तह य पोग्गलाणं च सद्भावस्सत्ता सैव स्वभावः स्वरूपं येषां ते सद्भावस्वभावास्तेषां सद्भावस्वभावानां जीवपुद्गलानां अथवा सद्भावानामित्यनेन धर्माधर्माकाशानि गृह्यन्ते परियट्टणसंभूदो परिवर्तनसंभूतः परिवर्तनं नवजीर्णरूपेण परिणमनं तत्परिवर्तनं संभूतं समुत्पन्नं यस्मात्स भवति परिवर्तनसंभूतः कालो कालाणुरूपो द्रव्यकालः णियमेण निश्चयेन पण्णत्तो प्रज्ञतः कथितः । कैः ? सर्वज्ञः, तथापि पश्चास्तिभाव उसके द्वारा अपने स्वरूप अस्तित्वको लियेहुये परिणामी हैं। फिर कैसे हैं ? [हि] निश्चयकरके [ लोकस्य ] नाना प्रकारकी परिणतिरूप लोकके [ कारणभृताः ] निमित्तभूत हैं अर्थात् लोक इनसे ही बना हुआ है । भावार्थ-जीव, पुद्गल, धर्म, अधर्म, आकाश और काल ये छह द्रव्य हैं। इनमेंसे काल द्रव्यके विना पाँचद्रव्य पंचास्तिकाय हैं। क्योंकि इन पाँचों ही द्रव्योंके प्रदेशोंका समूह काय है। जहाँ प्रदेशोंका समूह हो वहाँ काय संज्ञा कही जाती है । इस कारण ये पाँचों ही द्रव्य कायवंत हैं । कालद्रव्य बहुप्रदेशी नहीं है। इस कारण वह अकाय है । यह कथन विशेषकरके आगमप्रमाणसे जाना जाता है ॥ २२ ॥ आगे यद्यपि कालको कायसंज्ञा नहीं कही तथापि द्रव्यसंज्ञा है । इसके विना सिद्धि होती नहीं । यह काल अस्तिस्वरूप वस्तु है, ऐसा कथन करते हैं;-[ सद्भावस्वभावानां ] उत्पादव्ययध्रुवरूप अस्तिभाव जो है सो [ जीवानां ] जीवोंके [च ] और [ तथाच ] वैसे ही [ पुद्गलानां ] पुद्गलोंके अर्थात् इन दोनों पदार्थों के [ परिवत्तेनसम्भूतः ] नवजीर्णरूप परिणमन द्वारा जो प्रगट देखने में आता है, ऐसा जो पदार्थ है सो [ नियमेन ] निश्चयकरके [ कालः ] काल [ प्रज्ञप्तः ] भगवंत देवाधिदेवने Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.002941
Book TitlePanchastikaya
Original Sutra AuthorKundkundacharya
Author
PublisherShrimad Rajchandra Ashram
Publication Year1969
Total Pages294
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari & Philosophy
File Size18 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy