Page Text
________________
पनास्तिकायः ।
जीवस्योत्पादव्ययस दुच्छेदास दुत्पादकर्तृत्वोपपन्युपसंहारोऽयं - एवं भावमभावं भावाभावं अभावभावं च । गुणपज्जयेहिं सहिदो संसरमाणो कुणदि जीवों ॥ २१ ॥
एवं भावमभावं भावाभावमभावभावं च । गुणपर्ययैः सहितः संसरन् करोति जीवः ॥ २१ ॥
द्रव्यं हि सर्वदाऽविनष्टानुत्पन्नमाम्नातं । ततो जीवद्रव्यस्य द्रव्यरूपेण नित्यत्वमुपन्यस्तं । तस्यैव देवादिपर्यायरूपेण प्रादुर्भवतो भौवकर्तुत्वमुक्तं । तस्यैव च मनुष्यादिपर्य्यायरूपेण व्ययतोऽभावकर्तृत्वमाख्यातं । तस्यैव च सैंतो देवादिपर्यायस्योच्छेदमारभमाणस्य भावाभावकर्तृत्वमुपपादितं । तस्यैव चासतः पुनर्मनुष्य । दिपर्य्यायस्योत्पादमारभमाणस्याभावभाव कर्तृत्वमभिहितं । सर्वमिदमनवद्यं द्रव्यपर्यायाणामन्यतरगुणमुख्यत्वेन व्याख्या - शुद्धात्मद्रव्यमुपादेयमिति तात्पर्यार्थः ॥ २० ॥ एवं तृतीयस्थले पर्यायार्थिकनयेन सिद्धस्यामृतपूर्वोत्पादव्याख्यानमुख्यत्वेन गाथा गता । अथ जीवस्योत्पादव्ययस दुच्छेदासदुत्पादकट त्वोपसंहाव्याख्यानमुद्योतयति, - एवं भावमभावं एवं पूर्वोक्तप्रकारेण द्रव्यार्थिकनयेन नित्यत्वेपि पर्यायार्थिकनयेन पूर्व मनुष्यपर्यायस्याभावं व्ययं कृत्वा पश्चाद्देवोत्पत्तिकाले भावं देवपर्यायस्योत्पाद कुणदि करोति भावाभावं पुनरपि देवपर्यायच्यवनकाले विद्यमानस्य देवभावस्य पर्यायस्याभावं करोति अभावभावं च पश्चान्मनुष्यपर्यायोत्पत्तिकाले अभावस्याविद्यमानमानुष्यपर्यायस्य भावमुत्पादं करोति । स कः कर्ता । जीवो जीवः । कथंभूतः । गुणपञ्जयेहि सम्यग्ज्ञानकर मिथ्यात्वादि भावोंके नाश होनेसे आत्मा शुद्ध होता है ।। २० ।। आगे जीवकी उत्पादव्यय दशाओं द्वारा 'सत्का' उच्छेद 'असत्' का उत्पाद इनकी संक्षेपतासे सिद्धि दिखाते हैं; - [ एवं ] इस पूर्वोक्तप्रकार पर्यायार्थिकनकी विवक्षासे [ संसरन् ] पंचपरावर्तन अवस्थाओंसे संसारमें भ्रमण करता हुआ यह [ जीव: ] आत्मा [ भावं ] देवादिक पर्यायोंको [ करोति ] करता है [ च ] और [ अभावं ] मनुष्यादि पर्यायोंका नाश करता है । [ 'च' ] तथा [ भावाभावं ] विद्यमान देवादिक पर्यायोंके नाशका आरंभ करता है [ 'च' ] और [ अभावभावं ] जो विद्यमान नहीं है मनुष्यादि पर्याय उसके उत्पादका आरंभ करता है । कैसा है यह जीव [ गुणपर्यायैः ] जैसी अवस्था लिये हुये है, उसही तरह अपने शुद्ध अशुद्ध गुणपर्यायोंसे [सहितः ] संयुक्त है । भावार्थ – अपने द्रव्यत्वस्वरूपसे समस्त पदार्थ उपजते विनशते नहीं, किंतु नित्य हैं, इस कारण जीवद्रव्य भी अपने द्रव्यत्वसे नित्य है । उस ही जीवद्रव्यके अशुद्धपर्यायकी अपेक्षा भाव, अभाव, भावाभाव, अभावभाव इन
J
१ अभिप्रायः २ तस्य जीवस्य ३ पर्य्यायोत्पादकत्वमुक्तम्. ४ अविद्यमानस्य ।
Jain Education International
४५
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002941 |
| Book Title | Panchastikaya |
| Original Sutra Author | Kundkundacharya |
| Author | |
| Publisher | Shrimad Rajchandra Ashram |
| Publication Year | 1969 |
| Total Pages | 294 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |