Page Text
________________
श्रीमद्रराजचन्द्रजैनशास्त्र मालायाम् ।
अत्र कथंचिद्वययोत्पादवत्त्वेऽपि द्रव्यस्य सदाऽविनष्टानुत्पन्नत्वं ख्यापितं ;सो चैव जादि मरणं जादि ण णट्टो ण चेव उप्पण्णो । उप्पण्णी य विणट्टो देवो मणुसुत्ति पज्जाओ ॥ १८ ॥
स च एव याति मरणं याति न नष्टो न चैवोत्पन्नः । उत्पन्नश्च विनष्टो देवो मनुष्य इति पर्य्यायः ॥ १८ ॥
यदेव पूर्वोत्तरपर्याय विवेकसंपर्कापादिता मुर्भीमवस्थामात्मसात् कुर्वाणमुच्छ्यिमानमुत्पद्यमानं च द्रव्यमालक्ष्यते । तदेव तथाविधोभयावस्थाव्यापिना प्रतिनियतैकवस्तुत्व निबन्धनभूतेन स्वभावेनाविनष्टमनुत्पन्नं वा वेद्यते । पर्यायास्तु तस्य पूर्वपूर्वपरिणामोप महत्तरोसूत्रार्थ: ।। १७ ।। अथ तमेवार्थ नयद्वयेन पुनरपि द्रढयति; - सो चेव जादि मरणं सच एव जीवपदार्थ : पर्यायार्थिकनयेन देवपर्यायरूपां जातिमुत्पत्तिं जादि याति गच्छति स चैव मरणं याति ण णो ण चेव उप्पण्णो द्रव्यार्थिकनयेन पुनर्न नष्टो न चोत्पन्नः । तर्हि asar नष्टः कोऽसौ उत्पन्न ! उप्पण्णो य विणडो देवो मणुसुत्ति पजाओ पर्यायार्थिकनये देवपर्याय उत्पन्नो मनुष्यपर्यायो विनष्टः । ननु यद्युत्पादविनाशौ तर्हि तस्यैव पदार्थस्य नित्यत्वं कथं ? नित्यत्वं तर्हि तस्यैवोत्पादव्ययद्वयं च कथं ? परस्परविरुद्धमिदं शीतोष्णवदिति पूर्व परिहारमाहुः । येषां मते सर्वधैकान्तेन नित्यं वस्तु अणिकं वा तेषां दूषणमिदं । कथमिति चेद | नैव रूपेण नित्यत्वं तेनैवानित्यत्वं न घटते, येन च रूपेगानित्यत्वं तेनैव नित्यत्वं न घटते कस्मात् । एकस्वभावत्वाद्वस्तुनस्तन्मने । जैनमने पुनरने स्वभावं वस्तु तेन
३८
सदा निःकलंक शुद्धस्वरूप है ।। १७ ।। आगे यद्यपि पर्यायार्थिक नवसे कथंचित्प्रकारसे द्रव्य उपजता विनशता है, तथापि न उपजता है न विनशता है, ऐसा कहते हैं; - [ स च एव ] वह ही जीव [ याति ] उपजता है, जो कि [ मरणं ] मरणभावको [ याति ] प्राप्त होता है । [ न नष्टः ] स्वभावसे वही जीव न विनशा है [ च ] और [ एव ] निश्चयसे [ न उत्पन्नः ] न उपजा है । सदा एकरूप है । तब कौन उपजा निशा है ? । पर्याय: ] पर्याय ही [ उत्पन्नः ] उपजा [ च ] और [ विनष्टः ] विनशा है । कैसे ! जैसे कि - [ देवः ] देवपर्याय उत्पन्न हुआ [ मनुष्यः ] मनुष्यपर्याय निशा है [ इति ] यह पर्यायका उत्पाद व्यय है, जीवका धौव्य जानना । भावार्थ - जो पर्यायार्थिक नयकी अपेक्षा पहिले पिछले पर्यायोंसे उपजता विनशता देखा जाता है, वही द्रव्य उत्पादव्यय अवस्थाके होतेसंते भी अपने अविनाशी स्वाभाविक एक स्वभावकर सदा न तो उपजता है और न विनशता है । और जो वे
पूर्वोत्तरपय्र्यायों विवेकसंपकी पूर्वपर्यायस्य मनुष्यत्वलक्षणस्य विवेक: विवेचन विनाश इति यावत् उत्तरपयस्य देवत्वलक्षणस्य संपर्क: संबंधः संयोगः उत्पाद इत्यर्थः । इति पूर्वोत्तरपर्य्यायविवेकसंपर्कों ताभ्यां निष्पादिता या सा ताम्. २ उत्पादव्ययसमर्थाम् ३ उपमर्दों विनाशः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002941 |
| Book Title | Panchastikaya |
| Original Sutra Author | Kundkundacharya |
| Author | |
| Publisher | Shrimad Rajchandra Ashram |
| Publication Year | 1969 |
| Total Pages | 294 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |